Ασφαλιστική λαιμητόμος από Τσίπρα – Κατρούγκαλο – δανειστές. Συνέντευξη Διονύση Γράβαρη

 

Μπροστά στα σχέδια Τσίπρα – Κατρούγκαλου ακόμη και το νομοσχέδιο Σημίτη – Γιαννίτση ήταν ασφαλιστική όαση. Ήταν απείρως πιο φιλικό προς τις συντάξεις γιατί όπως κι όλες οι άλλες αντι-ασφαλιστικές μεταρρυθμίσεις των τελευταίων ετών σέβονταν την αναδιανεμητική δομή του ασφαλιστικού συστήματος, αντίθετα με ό,τι επιχειρούν σήμερα η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ και οι δανειστές που προτείνουν την εκ βάθρων αλλαγή της δομής του ασφαλιστικού συστήματος και τη δημιουργία ενός νέου, βαθιά αντιδραστικού, στα πρότυπα του Χιλιανού συστήματος.

Του Λεωνίδα Βατικιώτη

Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι αφετηριακό σημείο στο πόρισμα της επιτροπής Κατρούγκαλου («Επιτροπή Σοφών» ας συνεχίσουν να τη χαρακτηρίζουν όσοι επιζητούν τη θεοποίησή της στα μάτια της κοινωνίας) είναι η επιχειρηματολογία της Μέρκελ, την οποία η πρώτη κυβέρνηση Τσίπρα εμφανιζόταν να πασχίζει να ανασκευάζει, στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων: «Οι συντάξεις ως ποσοστό του ΑΕΠ (16,2% το 2013) είναι οι υψηλότερες στην ΕΕ», γράφει το πόρισμα Κατρούγκαλου χωρίς τον παραμικρό έστω υπαινιγμό για την καθίζηση του ελληνικού ΑΕΠ λόγω κρίσης κατά 23%, που αυτομάτως αυξάνει το λόγο συνταξιοδοτικών δαπανών προς ΑΕΠ, καθιστώντας άστοχο το συγκεκριμένο δείκτη ως μέτρο σύγκρισης εντός της ΕΕ.

Η δρομολογούμενη αντι-ασφαλιστική μεταρρύθμιση Τσίπρα – Κατρούγκαλου είναι αντιδραστική γιατί στο επίκεντρό της έχει τους ατομικούς λογαριασμούς, στους οποίους ο εργαζόμενος συσσωρεύει όλες τις εισφορές της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας κι έτσι στο τέλος του ενεργού του βίου το σχηματισθέν κεφάλαιο αποτελεί το μέτρο της εισφοροδοτικής προσπάθειας του εργαζομένου, επί του οποίου υπολογίζεται τι έχει να λαβαίνει. Αυτό είναι, σε αδρές γραμμές το σύστημα καθορισμένων εισφορών. Παρά την προσπάθεια διασκέδασης των αλγεινών εντυπώσεων με την προσθήκη εθνικής κοινωνικής σύνταξης (που σε ένα από τα επόμενα μνημόνια πολύ εύκολα μπορεί να …καταργηθεί) πρόκειται για εξτρεμιστικά νεοφιλελεύθερη πρόταση καθώς:

Λεφτά για το χρέος κι όχι για συντάξεις 

Πρώτο, το σύστημα καθορισμένων εισφορών απαλλάσσει το κράτος από τις εισφορές. «Η κρατική χρηματοδότηση περιορίζεται στην καταβολή των αναλογουσών εισφορών για τους ανέργους, για όσους ασθενούν, για εκείνους που αναθρέφουν παιδιά ή φροντίζουν ηλικιωμένους», αναφέρει το πόρισμα Κατρούγκαλου. Από κοντά και το Βήμα που από διαπρύσιος εχθρός έγινε απρόσκλητος φίλος σπεύδοντας να βάλει πλάτες στη νέα εθνική προσπάθεια με το πρωτοσέλιδό του, στις 25 Οκτωβρίου, που διατράνωνε πως από το 2000 ως το 2014 το ασφαλιστικό σύστημα χρηματοδοτήθηκε από το κράτος με 201,5 δισ. ευρώ! Τι κι αν οι τράπεζες σε πολύ λιγότερα χρόνια πήραν περισσότερα χρήματα; Τι κι αν ακόμη κι αυτά τα ποσά είναι κλάσμα μπροστά στην κρατική λεηλασία του ασφαλιστικού συστήματος όπως φαίνεται από την υφαρπαγή 14,5 δισ. ευρώ που έγινε με το PSI, χωρίς μάλιστα να μειωθεί ούτε κατά ένα ευρώ το δημόσιο χρέος, από τις απώλειες (που εκτιμώνται σε 3,5 δισ. ευρώ) την εποχή που τα ασφαλιστικά ταμεία κλήθηκαν να σώσουν το χρηματιστήριο θυσιάζοντας τα αποθεματικά τους στην αμαρτωλή ΔΕΚΑ, από την χρόνια εισφοροδιαφυγή όπως μετράται σε 13 δις. ευρώ ανείσπρακτες οφειλές που καλυπτόταν με χαριστικές ρυθμίσεις, από την άτοκη τοποθέτηση των αποθεματικών τους επί δεκαετίες, κλπ, κλπ. Για όλα αυτά η ναυαρχίδα του ΔΟΛ, που χρωστάει 197,7 εκ. ευρώ στις τράπεζες χωρίς να υπολογίζεται το μερίδιο που του αναλογεί από τα χρέη του Μέγκα ύψους 70 εκ. ή της Ίριδας, ύψους 25,5 εκ. ευρώ, δεν γράφει λέξη…

Δεύτερο, η μεταρρύθμιση Τσίπρα – Κατρούγκαλου βαθαίνει και συνεχίζει και δεν αναιρεί, ούτε καν βάζει ένα φρένο στις περικοπές που ξεκίνησαν επί Παπανδρέου – Λοβέρδου, το 2010, όπως είχε υποσχεθεί προεκλογικά ο πολιτικός απατεώνας Τσίπρας. Αποτέλεσμα των περικοπών όλα αυτά τα χρόνια ήταν μέσα από δέκα διαφορετικές περιπτώσεις οι απώλειες των συνταξιούχων να ξεκινούν από 14% για τις χαμηλές και να φτάνουν το 50% στις υψηλότερες συντάξεις. Η επαναφορά της ρήτρας μηδενικού ελλείμματος (που είχε καταργηθεί επί υπουργίας Δ. Στρατούλη), η ομολογημένη μείωση στις συντάξεις άνω των 1.000 ευρώ χωρίς ο αρμόδιος υπουργός να παίρνει κι όρκο για τις χαμηλότερες, η δημοσιευμένη απόφαση αύξησης των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης (ΦΕΚ αρ. φύλ, 2325, 27/10/2015) και κυρίως τα δεκάδες προαπαιτούμενα που αφορούν το συνταξιοδοτικό θα επιδεινώσουν άρδην τους όρους συνταξιοδότησης για εκατομμύρια ασφαλισμένους.

Τρίτο, κανείς δεν υποχρέωσε τη συμμορία ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ να φέρει τέτοια μεταρρύθμιση! Τσίπρας – Καμμένος ξεπέρασαν και την Τρόικα σε αντιλαϊκότητα γιατί καμία δέσμευση δεν ανέλαβαν από το Τρίτο Μνημόνιο ή τα προαπαιτούμενα να αλλάξουν τη βάση του ασφαλιστικού συστήματος από αναδιανεμητική σε κεφαλαιοποιητική! Με δική τους πρωτοβουλία το πράττουν για να εξασφαλίσουν τη δυνατότητα του κράτους να εξυπηρετεί το δημόσιο χρέος ή τις τράπεζες, που έχουν απόλυτη προτεραιότητα, σπάζοντας μάλιστα ένα ταμπού στη Δυτική Ευρώπη. Έτσι, η Ελλάδα, με ευθύνη της εξωνημένης Αριστεράς, μετατρέπεται σε πειραματόζωο και στον ασφαλιστικό τομέα, πρωτοπορώντας στις αντιδραστικές αλλαγές.

Συνέντευξη καθηγητή Διονύση Γράβαρη

• Είστε ένας εκ των 12 σοφών που συμμετείχαν στην διαμόρφωση της πρότασης για το ασφαλιστικό. Πώς αποτιμάτε το πόρισμα που δόθηκε στη δημοσιότητα;
• Δεν είμαι σοφός… Η αλήθεια όμως είναι πως με τη δίμηνη εμπειρία μου στην επιτροπή έγινα σε πολλά πράγματα σοφότερος. Κατ’ αρχήν το πόρισμα κακώς λέγεται έτσι, καθώς δεν είναι ενιαίο. Σε αυτό ενυπάρχουν 3,5 διαφορετικές προτάσεις για ένα νέο ασφαλιστικό σύστημα. Η προσωπική μου διαφωνία είναι κατατεθειμένη υπό τη μορφή εναλλακτικής πρότασης που βρίσκεται στο παράρτημα 5, σελ. 30-31. Είναι προφανές επομένως, με την κατάθεση μιας διαφορετικής πρότασης ότι διαφωνώ με την κυρίαρχη πρόταση του πορίσματος.
• Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια για την Επιτροπή;
• Συστάθηκε στις 18 Αυγούστου 2015, με υπουργική απόφαση του Γ. Κατρούγκαλου, με αποστολή εντός δύο μηνών να καταθέσει προτάσεις για το πώς πρέπει να σχεδιαστεί μένα νέο ασφαλιστικό σύστημα. Το έργο της επομένως ήταν να καταθέσει περιγράμματα θα έλεγα προτάσεων στα οποία να φαίνεται η λογική ενός νέου συνταξιοδοτικού συστήματος.
• Ποιες ήταν οι προτάσεις που κατατέθηκαν;
• Η πρώτη πρότεινε να ακολουθηθεί το σουηδικό μοντέλο, όπως διαμορφώθηκε μετά τις μεταρρυθμίσεις, ή το ιταλικό, με τη σύνταξη να υπολογίζεται σε ένα σύστημα νοητής κεφαλαιοποίησης, διατηρώντας τον διανεμητικό χαρακτήρα, βάσει του οποίου ο τωρινός ασφαλισμένος πληρώνει τον τωρινό συνταξιούχο, έχοντας όμως μια μεγάλη μεταβατική περίοδο που ξεκινάει το 2015 και φτάνει το 2050, δεδομένου ότι στο διάστημα αυτό έπρεπε να βρεθούν έξτρα πόροι για να πληρωθούν οι συνταξιούχοι. Μεταξύ μας υπήρχε μια κοινή παραδοχή, σε άλλους ρητά, σε άλλους σιωπηρά, ότι αυτό που μας ενδιαφέρει δεν είναι η δημοσιονομική βιωσιμότητα του συστήματος, δηλαδή η εκπλήρωση των προαπαιτουμένων των 3 μνημονίων (επαναφορά ρήτρας μηδενικού ελλείμματος, ενοποίηση ταμείων, μείωση συντάξεων, κ.α.). Η μέριμνά μας ήταν να αποκατασταθεί η σαθρή βάση του ασφαλιστικού συστήματος. Το συνταξιοδοτικό δηλαδή έχει πρόβλημα γιατί είναι κοινωνικοοικονομικά μη βιώσιμο κι όχι δημοσιονομικά. Η έλλειψη δημοσιονομικής βιωσιμότητας, είναι αποτέλεσμα της έλλειψης κοινωνικοασφαλιστικής βιωσιμότητας.

Κατ’ αρχήν να πω ότι μιλώντας για σύστημα, ο όρος χρησιμοποιείται κατ’ ευφημισμό, όπως ο Εύξεινος Πόντος, δεδομένου του κατακερματισμού του, με την ύπαρξη τμημάτων που δεν επικοινωνούν καν μεταξύ τους. Μάλιστα δεν πρόκειται τόσο για φορείς, όσο για ρυθμίσεις. Αυτό που παρατηρούμε μακροχρόνια δεν είναι πχ μια αύξηση των συντάξεων, που θα επέτρεπε να ειπωθεί ότι απαιτείται παρέμβαση στο σκέλος των παροχών. Αν κάτι παρατηρείται είναι μείωση των εισφορών, δηλαδή των εισροών. Οπότε εδώ πρέπει να γίνει η παρέμβαση. Αυτό το είχαμε διαπιστώσει από το 2001, όταν απέναντι στην πρόταση Γιαννίτση είχε κατατεθεί από τη ΓΣΕΕ μια ολοκληρωμένη αντιπρόταση. Ακόμη και η κυρίαρχη άποψη που προκρίνει το κεφαλαιοποιητικό ή τη νοητή κεφαλαιοποίηση προσπαθεί να αντιστοιχίσει τους πόρους στις συντάξεις. Προσαρμόζει δηλαδή μακροχρόνια το ύψος των συντάξεων στους χαμηλούς πόρους. Η αλληλεγγύη αυτού του συστήματος περιοριζόταν μόνο στην εθνική σύνταξη, που πληρώνεται από τη φορολογία κι είναι μια βάση πάνω στην οποία χτίζεται. Η αρχική πρόταση μάλιστα του υπουργού ήταν αυτή η σύνταξη να ισούται με το όριο της σχετικής φτώχειας, που ξέρουμε δεν είναι κάτι σταθερό. Αυξομειώνεται με βάση το εισόδημα. Το όριο της φτώχειας για παράδειγμα για το 2013 ήταν 416 ευρώ, για το 2007 ήταν 756 ευρώ. Η αλληλεγγύη αυτής της λύσης ήταν υπολειμματική και υπονόμευε το δημόσιο και κοινωνικό χαρακτήρα του συνταξιοδοτικού συστήματος και κυρίως του θεμελίου της, που είναι η κύρια σύνταξη.

Απέναντι σε αυτή την πρόταση κατατέθηκε μία δεύτερη που έλεγε μένουμε στο νόμο Κουτρουμάνη και προσπαθούμε να εξορθολογίσουμε ορισμένες πλευρές του, στην πορεία ενοποίησης. Αυτή η πρόταση παρενέβαινε και σε ορισμένα προαπαιτούμενα όπως στη ρήτρα μηδενικού ελλείμματος, αντιπροτείνοντας τη ρήτρα μειωμένου ελλείμματος.

Η τρίτη πρόταση, που κατέθεσα, αφορούσε την κύρια σύνταξη κι ήταν προσανατολισμένη στην εξεύρεση πόρων. Βασιζόταν στην ιδέα πως υπάρχει ένα τμήμα του εισοδήματος το οποίο ήδη φορολογείται, αλλά δεν μπαίνει στο ασφαλιστικό σύστημα ως εισφορά. Το 2014 για παράδειγμα, με ένα συντελεστή 18-20% θα μπορούσαμε να είχαμε μια αύξηση των εισφορών κατά 2-2,5 δισ., οπότε θα γλιτώναμε και τις περικοπές των συντάξεων που είναι προαπαιτούμενο για το 2016. Έχουμε επομένως όχι απλά διανομή, αλλά αναδιανομή στο σκέλος των εισφορών. Στο σκέλος των παρεχόμενων συντάξεων αυτό που θα πρέπει να εγγυηθεί το κράτος είναι μια κατώτατη και μια ανώτατη σύνταξη, ένα διάστημα με μια κατώτατη και μια ανώτατη τιμή, που θα αφορούσε μια αντεστραμμένη αναπλήρωση με τη μεγαλύτερη να αφορά όσους έχουν μικρά εισοδήματα και τη μικρότερη όσους έχουν μεγάλα εισοδήματα. Έτσι, να γινόταν η ενδογενεακή αναδιανομή στους συνταξιούχους.

• Στο πόρισμα πάντως δεν παρουσιάζονται ισότιμα και ισορροπημένα οι παραπάνω προτάσεις… Αντίθετα κυριαρχείται από μια νεοφιλελεύθερη πρόταση κατεδάφισης του συνταξιοδοτικού συστήματος.
• Η δική μου πρόταση, δεν υποστηρίχθηκε από κανένα άλλον και περιθωριοποιήθηκε. Γι’ αυτό και περιελήφθη ως προσάρτημα, παρότι είναι η μόνη που αντιμετωπίζει τα σαθρά θεμέλια του συστήματος, όπως διαμορφώνονται από τους εξής παράγοντες: Μεγάλο ποσοστό ανεργίας που δεν ξέρουμε πότε θα επιστρέψει στα επίπεδα της διαρθρωτικής ή σε ένα επίπεδο 8-9%, μείωση κατώτατου μισθού στα 568 ευρώ με τη νεολαία μάλιστα να αμείβεται πολύ χαμηλότερα μειώνοντας περαιτέρω τις εισφορές, επέκταση της ευέλικτης απασχόλησης που κι αυτή μειώνει τις εισφορές κι εξάπλωση της αδήλωτης εργασίας και της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Επομένως, η μισθωτή σχέση κι η επιχειρηματική αμοιβή ως βάση χρηματοδότησης των συντάξεων δεν αρκεί.
• Στην επιτροπή δεν συμμετείχε ασυνήθιστα μεγάλος αριθμός δικαστών;
• Πράγματι. Η ερμηνεία που έδωσε ο υπουργός γι’ αυτή τη σύνθεση σχετιζόταν με την παροχή της αναγκαίας νομιμότητας των προτάσεων.
• Άρα δεν έχουμε να κάνουμε με μια συμβουλευτική επιτροπή. Η σύνθεση βοηθούσε να βρίσκεται πολύ κοντά και στη νομοθέτηση…
• Φαίνεται και στο κεφάλαιο VII, που έχει τίτλο «Η συμβατότητα των μεταρρυθμίσεων με το Σύνταγμα».
• Ειπώθηκε ότι ο πυρήνας των προτάσεων ενδέχεται να είναι …εισαγόμενος. Να μας ήρθε κατ’ ευθείαν από Βρυξέλλες.
• Δεν το γνωρίζω, αλλά το έχω κι εγώ ακούσει. Αν όμως διαβάσει κανείς και το λεγόμενο πράσινο και το λευκό βιβλίο που εκδόθηκαν από την ΕΕ, αφήνουν μεγάλο χώρο στην κεφαλαιοποίηση και τον ιδιωτικό τομέα, όπως κάνει η κυρίαρχη κατεύθυνση του πορίσματος.
• Τι συμπεράσματα μπορούμε να εξάγουμε από τη μέχρι τώρα λειτουργία των κεφαλαιοποιητικών συστημάτων στην Ευρώπη;
• Ακόμη δεν έχουν αποδώσει αυτές οι μεταρρυθμίσεις! Το μόνο που προσέφεραν ήταν να επιλύσουν το δημοσιονομικό πρόβλημα.
• Ποια είναι η εμπειρία από τις ΗΠΑ;
• Στο κεφάλαιο ΙΙ υπάρχει η πρόταση για την ενίσχυση της παρουσίας των επαγγελματικών ταμείων, που για πρώτη φορά προβλέφθηκαν στο νόμο Ρέππα, αλλά έχουν ενεργοποιηθεί ελάχιστα. Τα προβλήματα που μπορεί να προκύψουν φαίνονται καθαρά στην περίπτωση της αυτοκινητοβιομηχανίας Τζένεραλ Μότορς, η οποία μετά την κρίση έχει κόψει κατά 50% τις παροχές σε χρήμα, δηλαδή τις συντάξεις, κι εντελώς την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Μεταφέροντας αυτήν την εμπειρία στην Ελλάδα, μπορούμε να πούμε πως αν είχαμε ένα ανάλογο ταμείο σε έναν ακμάζον κλάδο της προηγούμενης δεκαετίας, πχ στις κατασκευές, σήμερα δεν θα μπορούσε να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του και θα προχωρούσε περικοπές. Επομένως, τα ταμεία που λειτουργούν με κεφαλαιοποιητικό τρόπο μπορούν να λύνουν το δημοσιονομικό πρόβλημα, δηλαδή να μην παράγουν ελλείμματα, επειδή όμως λειτουργούν ομόρροπα στον οικονομικό κύκλο όταν  τα χρειάζεσαι δεν τα έχεις.

• Μπορούμε επομένως να πούμε ότι τόσο η Επιτροπή όσο κι οι σχεδιαζόμενες μεταρρυθμίσεις στο συνταξιοδοτικό πρωτίστως στοχεύουν στην ελάφρυνση του προϋπολογισμού και καθόλου στη διόρθωση των ανισορροπιών του;
• Σε αυτό αναφερόμουν όταν έλεγα ότι βγήκα σοφότερος από τη συμμετοχή μου στην Επιτροπή. Στο πόρισμα υπάρχουν αυτούσια ή μεταμφιεσμένα τα προαπαιτούμενα του τρίτου μνημονίου. Ας πάρουμε τη συζήτηση για την ενσωμάτωση των επικουρικών στις κύριες συντάξεις. Στα προαπαιτούμενα του Σεπτεμβρίου 2015 αναφέρεται: αποκλειστική χρηματοδότηση όλων των επικουρικών ταμείων από ίδιες εισφορές. Προστέθηκε δηλαδή αυτούσιο κομμάτι του τρίτου μνημονίου, που σχετίζεται με τη δημοσιονομική βιωσιμότητα. Εμάς όμως δεν μας ενδιέφερε η δημοσιονομική βιωσιμότητα, ήταν κάτι δευτερεύον…
• Μάλλον εσάς προσωπικά, κύριε Γραβάνη, δεν ενδιέφερε…
• Ναι, για μένα μιλάω… Υπήρξε ωστόσο και πολιτική χρήση της επιτροπής. Η πρώτη πρόταση που κατατέθηκε, για νοητή κεφαλαιοποίηση, ήταν του ίδιου του υπουργού. Μετά κατατέθηκαν οι προτάσεις των μελών της επιτροπής.
• Ποιο ήταν το αποτύπωμα του υπουργού Γ. Κατρούγκαλου στις συνεδριάσεις της επιτροπής;
• Ήταν παρών, και υποστήριζε την άποψή του…
• Που κατέληγε σε εκ βάθρων αλλαγή του υπάρχοντος μοντέλου σε κεφαλαιοποιητική βάση;
• Ναι, με τη διαφορά ότι πρότεινε και το σκαλοπάτι της εθνικής σύνταξης.
• Δεν είναι σκάνδαλο η έλλειψη πρόβλεψης για κάλυψη των απωλειών από το PSI;
• Φυσικά. Όταν ανακεφαλαιοποιείς τις τράπεζες, πρέπει να ανακεφαλαιοποιήσεις και τα ταμεία. Πολύ περισσότερο αν θες να λειτουργούν κεφαλαιοποιητικά…

Το άρθρο και η συνέντευξη δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Unfollow, αρ. 47, μηνός Νοεμβρίου 2015