Γαλλία και Γερμανία, δύο ξένοι στην Ευρώπη

Πενήντα χρόνια μετά την ιστορική συνθήκη 

που υπέγραψαν Ντε Γκωλ και Αντενάουερ

Του Πέτρου Παπακωνσταντίνου

Η φωτογραφία της Αγκελα Μέρκελ και του Φρανσουά Ολάντ με φόντο την Πύλη του Βραδεμβούργου ήταν παράξενα συμβολική. Οι δύο ηγέτες συναντήθηκαν την περασμένη Τρίτη στο Βερολίνο για την πεντηκοστή επέτειο ενός ιστορικού γεγονότος: της συνθήκης που υπέγραψαν, στο Μέγαρο των Ηλυσίων, ο Γάλλος πρόεδρος Σαρλ ντε Γκωλ και ο Δυτικογερμανός καγκελάριος Κόνραντ Αντενάουερ, εγκαινιάζοντας μια νέα πορεία, η οποία θα μετέτρεπε τους δύο παραδοσιακούς εχθρούς σε ηγετικό δίδυμο της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Αυτό που απαθανάτισε, ωστόσο, ο φωτογραφικός φακός ακτινοβολούσε λιγότερο εγκαρδιότητα και περισσότερο αποξένωση: διπλωματικά χαμόγελα, τόσο παγωμένα όσο και ο περιβάλλων χώρος, στη χιονισμένη Παρίζερ Πλατς, η οποία έλκει την ονομασία της από την... εισβολή των πρωσικών στρατευμάτων στη γαλλική πρωτεύουσα, ύστερα από τη συντριβή του Ναπολέοντα, το 1814!

Ολοι γνωρίζουν ότι, σε προσωπικό επίπεδο, οι σχέσεις μεταξύ Μέρκελ και Ολάντ ουδέποτε υπήρξαν θερμές. Η Γερμανίδα καγκελάριος υποστήριξε ανοιχτά τον Νικολά Σαρκοζί στις γαλλικές προεδρικές εκλογές του 2012, ενώ ο σοσιαλιστής πρόεδρος της Γαλλίας καυτηρίασε τη δρακόντεια λιτότητα που επιβάλλει η Μέρκελ, προσθέτοντας ότι «δεν είναι στο χέρι της Γερμανίας να αποφασίζει μόνη της για όλη την Ευρώπη». Ωστόσο, ο βασικός παράγοντας αποξένωσης των δύο γειτόνων δεν εντοπίζεται στις προσωπικές σχέσεις μεταξύ των ηγετών τους, αλλά σε κάτι πολύ σοβαρότερο: την ολοένα και εντονότερη ασυμμετρία δύναμης στο εσωτερικό του γαλλογερμανικού ζεύγους.

Το άλογο και ο αμαξάς

Ο Σαρλ ντε Γκωλ περιέγραψε κάποτε με γλαφυρό τρόπο το όραμά του για την Ευρώπη: «Μια άμαξα με άλογα, όπου το πρώτο άλογο θα είναι η Γερμανία και ο αμαξάς, η Γαλλία». Σε μια τέτοια Ευρώπη, η Γερμανία θα παρέμενε οικονομικός γίγαντας και πολιτικός νάνος, ενώ η Γαλλία θα εξισορροπούσε το οικονομικό της μειονέκτημα με την πολιτική ισχύ που της έδιναν το ανεξάρτητο πυρηνικό οπλοστάσιο και η θέση του μονίμου μέλους του Συμβουλίου Ασφαλείας. Μόνο που, από την εποχή του στρατηγού, έχει κυλήσει πολύ νερό κάτω από τις γέφυρες του Σηκουάνα και του Σπρέε.

«Στον σύγχρονο κόσμο της παγκοσμιοποίησης, οι γεωοικονομικοί παράγοντες μετράνε περισσότερο από τους γεωπολιτικούς και η Γερμανία έχει μεγαλύτερο ειδικό βάρος από τη Γαλλία», δήλωσε στη Le Monde ο Μαρκ Λέοναρντ, διευθυντής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων. Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης και τη γερμανική ενοποίηση, τα γαλλικά πυρηνικά υποβρύχια μετράνε λιγότερο από τα γερμανικά πλεονάσματα. «Αυτό που χτυπάει στο μάτι είναι ότι η Γερμανία κυριαρχεί οικονομικά, ενώ η Γαλλία υποφέρει λόγω του χρέους και της μειωμένης ανταγωνιστικότητας, οπότε η μεταξύ τους σχέση γίνεται ετεροβαρής», σχολιάζει στους Financial Times ο πρώην πρόεδρος της Κομισιόν και εκ των «πατέρων» του ευρώ, Ζακ Ντελόρ.

Ασφαλώς, η Γαλλία διαθέτει όχι ευκαταφρόνητα πλεονεκτήματα, όπως τον ρόλο της γέφυρας ανάμεσα στον Βορρά και τον Νότο, το κέντρο και την περιφέρεια της Ευρώπης. Ωστόσο, πολλοί στο Παρίσι αναγνωρίζουν, όχι χωρίς πικρία, ότι η αξία χρήσης αυτών των πλεονεκτημάτων περιορίζεται. «Η Γαλλία μπορεί να ικανοποιείται επιχειρώντας τακτικούς ελιγμούς, πότε με την Ιταλία, πότε με τη Βρετανία, αλλά καμία βιώσιμη στρατηγική δεν μπορεί να υποκαταστήσει το γαλλογερμανικό ζεύγος», έγραφε στο κύριο άρθρο της η Liberation. Προς επίρρωσιν αυτών των εκτιμήσεων, ο Ολάντ δεν άργησε καθόλου να αποσύρει την προεκλογική του υπόσχεση για αναθεώρηση του Συμφώνου Σταθερότητας, κάτι που θα τον είχε φέρει σε μετωπική σύγκρουση με το Βερολίνο.

Πάντως, από τους πανηγυρικούς εορτασμούς της περασμένης εβδομάδας για τα 50 χρόνια της συνθήκης των Ηλυσίων, δεν έλειψε η πολιτική ουσία. Μέρκελ και Ολάντ δεσμεύθηκαν ότι θα προσκομίσουν κοινή πρόταση για εμβάθυνση της οικονομικής και νομισματικής ένωσης, με στόχο τη θωράκιση του ευρώ, εν όψει της συνόδου κορυφής του προσεχούς Ιουνίου. Απομένει να αποδειχθεί ότι οι δύο ηγέτες είναι σε θέση να γεφυρώσουν τη στρατηγική διαφορά τους για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, που τους κληροδότησαν οι προκάτοχοί τους, Αντενάουερ και Ντε Γκωλ: τη διαφορά ανάμεσα στη γερμανική λογική της ευρωπαϊκής ομοσπονδίας και την παραδοσιακή γαλλική αντίληψη για μια Ευρώπη των εθνών–κρατών. Ιδωμεν...

Συνθήκες εγκάρδιας... άγνοιας

«Υπάρχει μια ορισμένη αδιαφορία, αλλά αυτό δεν με εκπλήσσει, ύστερα από 50 χρόνια γάμου». Κάπως έτσι περιέγραψε τη γαλλογερμανική σχέση ο Βιμ Βέντερς, σε πανηγυρική εκδήλωση για τη συνθήκη των Ηλυσίων. Στα 67 του χρόνια, ο διάσημος Γερμανός σκηνοθέτης, που σπούδασε στο Παρίσι και διάλεξε για πρώτο του αυτοκίνητο ένα γαλλικό Ντεσεβό, αποτελεί τυπικό εκπρόσωπο της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, για την οποία η συμφιλίωση δεν ήταν καθόλου δεδομένη ούτε εύκολη. Πρόσφατη δημοσκόπηση της γαλλικής εταιρείας IFOP για λογαριασμό της γερμανικής πρεσβείας στο Παρίσι, αποκάλυψε ρωγμές στις σχέσεις μεταξύ των δύο εθνών.

 Αν και τα δύο τρίτα των Γάλλων αναγνωρίζουν τη Γερμανία ως ηγετική οικονομική δύναμη της Ευρώπης, ένας στους τρεις θρέφει συναισθήματα δυσπιστίας, φθόνου ή και οργής για τους γείτονές του, καταλογίζοντάς τους αλαζονεία. Το ποσοστό των Γάλλων που βλέπουν τους Γερμανούς ως αντιπάλους αυξήθηκε από 7% σε 18% μέσα σε μία δεκαετία. Από την πλευρά τους, οι Γερμανοί, αν και λατρεύουν τη Γαλλία ως ταξιδιωτικό προορισμό, θεωρούν, σε ποσοστό 80%, ότι η περίφημη «ειδική σχέση» δεν έχει πλέον νόημα, καθώς βλέπουν τον γείτονά τους ως ελάσσονα εταίρο. Σε μια άλλη έρευνα του περιοδικού Marianne διαπιστώνεται η εξασθένηση των πολιτιστικών δεσμών μεταξύ των δύο χωρών. Το ποσοστό των Γερμανών που έχουν κάποια γνώση της γαλλικής έχει υποχωρήσει στο 6%, ενώ μόλις 4% των Γάλλων μιλούν τη γλώσσα του Γκαίτε. «Γάλλοι και Γερμανοί ζουν, εδώ και 50 χρόνια, σε συνθήκες εγκάρδιας... άγνοιας», είναι το μελαγχολικό συμπέρασμα της σύνταξης.

 27-01-13
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_world_2_27/01/2013_509326