Τα βασανιστήρια της ΕΛ.ΑΣ. και η (δ)ένδεια της δεξιάς διανόησης

Submitted by aristeroblog on Sun, 2013-02-24

 Νίκος Κοσματόπουλος

Στις 2 Μαρτίου του 1757, ο Νταμιέν ο «βασιλοκτόνος» (είχε αποπειραθεί να δολοφονήσει τον Λουδοβίκο τον 15ο) μεταφέρθηκε στο ικρίωμα που είχε στηθεί στην πλατεία της Γρέβης στο Παρίσι, πάνω στο οποίο οι δήμιοι -χρησιμοποιώντας πυρακτωμένες δαγκάνες- αφαίρεσαν το δέρμα από το στήθος, τα χέρια, τους μηρούς και τις γάμπες, έκαψαν με θειάφι το δεξί του χέρι -με το οποίο έκανε την απόπειρα- και έχυσαν στις πληγές λιωμένο μόλυβδο, καυτό λάδι, καυτή ρητίνη, κερί και θείο.

Μετά, έδεσαν τα άκρα του σε άλογα που τραβούσαν σε διαφορετικές κατευθύνσεις και το σώμα του τεμαχίστηκε στα τέσσερα. Τα άκρα του σώματος πετάχτηκαν στη φωτιά και η τέφρα του ρίχτηκε στους ανέμους.

Με αυτή την περιγραφή αρχίζει το βιβλίο του «Επιτήρηση και τιμωρία - Η γέννηση της φυλακής» ο Michel Foucault. Μετά τη φρίκη του θεάματος της τιμωρίας ενός υποψήφιου βασιλοκτόνου, μας μεταφέρει κάποιες δεκαετίες αργότερα, στη γέννηση της φυλακής και στην αλλαγή του τρόπου τιμωρίας των «εγκληματιών». Η παραδειγματική τιμωρία τους μπροστά στο πλήθος που παραληρεί αντικαταστάθηκε από την επιστημονική προσπάθεια σωφρονισμού των κρατουμένων πίσω από τα κάγκελα. Το σώμα έδωσε τη θέση του στην ψυχή, το πανηγυρικό ικρίωμα στη σκοτεινή φυλακή, το λαϊκό θέαμα στην επιστημονική επιτήρηση.

Τα βασανιστήρια εξαφανίστηκαν ως βασική επιλογή της εξουσίας για τον παραδειγματισμό των εχθρών της όχι μονάχα γιατί επικράτησε μια πιο «ανθρωπιστική» και επιστημονική αντίληψη για το σωφρονισμό, αλλά -προσέξτε- γιατί η όλη τελετουργία του θεάματος είναι τόσο ασταθής, που θα μπορούσε εύκολα να γυρίσει ενάντια στην ίδια την εξουσία. Ας σκεφτούμε ένα φανταστικό σενάριο: ο λαός του Παρισιού είναι μαζεμένος μπροστά από το ικρίωμα, αλλά ο διαμελισμός του βασιλοκτόνου προκαλεί συμπάθεια και οι φωνές του για δικαιοσύνη συνεπαίρνουν τα πλήθη, τα οποία επιτίθενται στους δημίους και τους αποκεφαλίζουν με συνοπτικές διαδικασίες. Ε, λοιπόν, το σενάριο αυτό δεν είναι τόσο φανταστικό. Λίγες δεκαετίες αργότερα, ο δήμιος θα έκοβε το κεφάλι του επόμενου βασιλιά, του Λουδοβίκου 16ου, μπροστά στα ενθουσιώδη πλήθη του επαναστατημένου λαού.

Πολλά έχουν γραφτεί ήδη για το τι θέλησε να μας πει η ΕΛ.ΑΣ. μέσα από την πρόσφατη μετατροπή των βασανιστηρίων (που έκανε ώς τώρα κρυφά, μέσα στα κελιά, σε μετανάστες και αντιστεκόμενους) σε δημόσιο θέαμα. Πράγματι, η Ελληνική Αστυνομία μάς κλείνει το μάτι και εσκεμμένα γυρίζει το ρολόι 2,5 αιώνες (ή μήπως μόλις 70 χρόνια;) πίσω, όταν τα κουφάρια και τα κεφάλια των εχθρών της εξουσίας περιφέρονταν ως θέαμα ανά την επικράτεια. Λίγα ωστόσο έχουν γραφτεί για το τι σημαίνει αυτή η επιλογή για την ίδια την εξουσία.

Στην Ελλάδα σήμερα, λοιπόν, φαίνεται πως η θεαματική βία του «επίσημου» κράτους (ΕΛ.ΑΣ.) και του «σκιώδους» κράτους (Χ.Α.) απέναντι σε κάθε αδύναμο (φυλακισμένο, απολυμένο, «παράνομο», οροθετική, μετανάστη, μικροπωλητή κ.λπ.) είναι το μόνο και το τελευταίο χαρτί μιας εξουσίας η οποία έχει απολέσει προ πολλού τη δυνατότητα να ηγεμονεύει πολιτικά/ιδεολογικά πάνω στον πληθυσμό. Δύσκολα θα βρει κανείς άλλη χώρα της καπιταλιστικής Δύσης στην οποία η «δεξιά διανόηση» (συγχωρέστε μου την αδόκιμη έκφραση) έχει να επιδείξει τέτοια ένδεια επιχειρημάτων. Οσα κυκλοφορούν προέρχονται είτε από kill-the-poor νεοφιλεύθερους, σαν τον Μανδραβέλη, είτε από save-the-rich ακροδεξιούς διαπλεκόμενους, σαν τον Κρανιδιώτη, είτε από αντικομμουνιστές οπαδούς του Χομπς, σαν τον καθηγητή του Γέιλ, Καλύβα, των οποίων όλες οι «αναλύσεις» δεν αποτελούν παρά ανάλαφρες ή πιο βαριές παραλλαγές του δένδειου δόγματος «νόμος και τάξις».

Δεδομένης αυτής της πολιτικής (δ)ένδειας, η θεαματικοποίηση της ωμής εξουσιαστικής βίας είναι το μόνο... επιχείρημα που απομένει. Εξ ου η οργάνωση πανηγυριών επίσημης κρατικής και σκιώδους κρατικής βίας, προς γνώσιν και συμμόρφωσιν των θεατών.

Μεγαλοδημ(ι)οσιογράφοι στήνουν το τηλεοπτικό ικρίωμα, αριστεροί δημ(ι)οκράτες χειροκροτούν την επιβολή της τάξης και όψιμοι οπαδοί της «δημ-ι-ουργίας» κατηγορούν τα «δύο άκρα» ότι κατέλυσαν το κράτος.

Μέχρι τώρα η συνταγή δουλεύει περίφημα... είπε ο Λουδοβίκος ο 15ος στο διάδοχό του.

* Ο Νίκος Κοσματόπουλος είναι κοινωνικός ανθρωπολόγος στο Columbia Global Center στο Παρίσι

Σύντομη Περιγραφή: 

Νίκος Κοσματόπουλος

Στην Ελλάδα σήμερα, λοιπόν, φαίνεται πως η θεαματική βία του «επίσημου» κράτους (ΕΛ.ΑΣ.) και του «σκιώδους» κράτους (Χ.Α.) απέναντι σε κάθε αδύναμο (φυλακισμένο, απολυμένο, «παράνομο», οροθετική, μετανάστη, μικροπωλητή κ.λπ.) είναι το μόνο και το τελευταίο χαρτί μιας εξουσίας η οποία έχει απολέσει προ πολλού τη δυνατότητα να ηγεμονεύει πολιτικά/ιδεολογικά πάνω στον πληθυσμό.