Κιλελέρ (6 Μαρτίου 1910): σύμβολο αγώνα των αγροτών

 

6/3/2013

http://www.efsyn.gr

Toυ Θεόδωρου Μπενάκη 

Η εξέγερση του Κιλελέρ αποτελεί ένα ξεχωριστό σημείο αναφοράς για τους αγροτικούς αλλά και τους ευρύτερους κοινωνικούς αγώνες στην Ελλάδα. Τα γεγονότα εκτυλίχτηκαν στα χωριά Κιλελέρ και Τσουλάρ καθώς και στην πόλη της Λάρισας με νεκρούς και τραυματίες. Κύριο αίτημα των αγροτών ήταν η απαλλοτρίωση των παλαιών τουρκικών τσιφλικιών, αίτημα που δεν ικανοποιήθηκε παρά μόνον το 1923, όταν στη Θεσσαλία κατέφθαναν οι πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία.

Το πρόβλημα που είχε προκύψει στη Θεσσαλία είχε τις ιδιομορφίες του σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα. Στην Παλαιά Ελλάδα, δηλαδή την Πελοπόννησο και τη Ρούμελη, ο αγροτικός κλήρος ήταν μικρός και μετά τη δημιουργία του ελληνικού κράτους μπήκε σιγά σιγά μια τάξη στο ζήτημα των αγροτικών γαιών. Αντίθετα στη Θεσσαλία, της οποίας ο κάμπος προσφερόταν για μεγάλες καλλιέργειες, υπήρχαν τεράστια κτήματα που ανήκαν σε Τούρκους τσιφλικάδες. Οι αγρότες παρέδιδαν το καθορισμένο ποσοστό στον ιδιοκτήτη, αλλά ήταν συνδεδεμένοι με τη γη που δούλευαν και τα χωριά όπου ζούσαν.

Το 1881 η Θεσσαλία προσαρτήθηκε στο ελληνικό Βασίλειο. Πριν από αυτό οι περισσότεροι Τούρκοι τσιφλικάδες είχαν έρθει σε συμφωνία με Ελληνες πλούσιους εμπόρους και γαιοκτήμονες και τους είχαν πουλήσει τις περιουσίες τους. Οι αγοραπωλησίες αυτές αμφισβητήθηκαν από τους χωρικούς της Θεσσαλίας, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Οταν λοιπόν εμφανίστηκαν οι νέοι ιδιοκτήτες η κατάσταση άλλαξε άρδην. Συμμορίες μπράβων κατέκλυσαν τον κάμπο και λειτουργούσαν σαν ιδιωτικοί στρατοί σπέρνοντας τον τρόμο στους φοβισμένους αγρότες. Οι Ελληνες τσιφλικάδες εφάρμοσαν μια εξοντωτική -από άποψη συνθηκών εργασίας και απαιτήσεων- τακτική και έριξαν τους αγρότες σε καθεστώς δουλοπάροικου και στην εξαθλίωση.

Το αίτημα που από το 1881 ήταν στην ημερήσια διάταξη στη Θεσσαλία ήταν η απαλλοτρίωση και το μοίρασμα των τσιφλικιών αυτών. Ο Χαρίλαος Τρικούπης, πρωθυπουργός τότε, τάχθηκε με το μέρος των τσιφλικάδων στην προσπάθειά του να προσελκύσει κεφάλαια από το εξωτερικό για επενδύσεις. Ο,τι και αν έκαναν οι αγρότες έπεφτε συνεχώς στο κενό.

Οταν όμως έγιναν τα γεγονότα του 1910 είχε διαμορφωθεί μια διαφορετική κατάσταση από εκείνη που υπήρχε στα χρόνια του Τρικούπη. Οι πολιτικοί είχαν απαξιωθεί και μερίδα των στρατιωτικών με την οργάνωση Στρατιωτικός Σύνδεσμος είχε κάνει το Κίνημα στο Γουδί (1909) με κύριο αίτημα να πάψει η φαυλοκρατία. Ο Βενιζέλος έμπαινε ήδη στην πολιτική σκηνή. Την κυβέρνηση, από τον Ιανουάριο του 1910, είχε σχηματίσει ένας ακόμα παλαιός πολιτικός, ο οποίος όμως βρισκόταν υπό τον έλεγχο του Στρατιωτικού Συνδέσμου. Η χώρα προετοιμαζόταν για εκλογές και τα πάντα βρίσκονταν σε κατάσταση πλήρους σύγχυσης.

Από την πλευρά του το εργατικό και αγροτικό κίνημα έδειχνε σημεία ανάκαμψης ύστερα από έναν μακρύ λήθαργο σχεδόν δέκα χρόνων. Στη Θεσσαλία ειδικότερα είχαν δραστηριοποιηθεί προοδευτικοί και αριστεροί της εποχής με πλέον εξέχουσα μορφή εκείνη του Κεφαλονίτη σοσιαλιστή Μαρίνου Αντύπα (1872-1907). Ο Αντύπας, ύστερα από μια έντονη παρουσία στην πατρίδα του όπου είχε εκδώσει εφημερίδα και διοργανώσει πολιτική κίνηση, αναγκάστηκε να φύγει. Επεισε έναν θείο του που ζούσε στη Ρουμανία να επενδύσει τις οικονομίες του σε γη στη Θεσσαλία και ο ίδιος εγκαταστάθηκε έξω από τη Λάρισα ως επιστάτης των συμφερόντων του συγγενούς του. Παράλληλα με την επιστασία προπαγάνδιζε στους χωρικούς τα δικαιώματά τους, γεγονός που οδήγησε τελικά στη δολοφονία του από άνθρωπο των τσιφλικάδων. Η δράση του είχε αφήσει τον σπόρο της.

Την ίδια περίοδο δημιουργήθηκαν «Γεωργικοί Σύλλογοι» στην Καρδίτσα, τη Λάρισα και τα Τρίκαλα. Στον Βόλο, ιδρύθηκε το 1907 ο «Πανεργατικός Σύνδεσμος Βόλου Η Αδελφότης» που μετονομάστηκε σε «Εργατικό Κέντρο Βόλου». Εκδόθηκε επίσης στα τέλη του 1907 η εφημερίδα «Ο Εργάτης». Οι καπνεργάτες με τις κινητοποιήσεις τους δημιουργούσαν ένα αγωνιστικό κλίμα σε όλη τη Θεσσαλία.

Μέσα σε αυτό το πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον, ανακοινώθηκε η συζήτηση στη Βουλή ενός αγροτικού νομοσχεδίου. Οι αγρότες κάλεσαν συλλαλητήριο στη Λάρισα για τις 6 Μαρτίου 1910, για να διαδηλώσουν το πάγιο αίτημα της απαλλοτρίωσης.

Η αλαζονεία όμως ενός υπαλλήλου και η απειρία ορισμένων αξιωματικών προκάλεσαν ένα λουτρό αίματος με συγκρούσεις άοπλων χωρικών από τη μια πλευρά και στρατιωτών και εφίππων από την άλλη.

Νωρίς το πρωί της 6ης Μαρτίου περίπου 200 χωρικοί συγκεντρώθηκαν στον σιδηροδρομικό σταθμό του Κιλελέρ για να μεταβούν στη Λάρισα. Στο ίδιο τρένο επέβαιναν και στρατιώτες που είχαν σταλεί για τη διαδήλωση. Επειδή οι αγρότες αρνήθηκαν να πληρώσουν εισιτήριο, ο διευθυντής των Θεσσαλικών Σιδηροδρόμων που ταξίδευε με το ίδιο τρένο τούς πέταξε κυριολεκτικά έξω. Εξαγριωμένοι αυτοί λιθοβόλησαν τον συρμό. Ενα χιλιόμετρο μετά η αμαξοστοιχία συνάντησε περί τους 800 συγκεντρωμένους αγρότες. Ο διευθυντής τότε ζήτησε από τον επικεφαλής των στρατιωτών να πυροβολήσει για εκφοβισμό. Η σύγκρουση πήρε ανεξέλεγκτες διαστάσεις όταν οι στρατιώτες πυροβόλησαν «στο ψαχνό». Ιδια αιματηρά γεγονότα διαδραματίστηκαν στο χωριό Τσουλάρ και τελικά στη Λάρισα. Ο απολογισμός ήταν επτά νεκροί, δεκάδες τραυματίες και συλληφθέντες. Η διαδήλωση τελικά πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της ίδιας ημέρας.

Τον Ιούλιο πραγματοποιήθηκε η δίκη 62 εκ των συλληφθέντων αγροτών, έναν μήνα πριν από τις εκλογές. Το δικαστήριο έπραξε σοφά και αθώωσε τους κατηγορούμενους. Το Κιλελέρ έμεινε στην ιστορία του αγροτικού κινήματος ως σύμβολο της πάλης των ακτημόνων και φτωχών χωρικών.

benakis@otenet.gr