Του Γιώργου Ν. Οικονόμου*
Με την υπογραφή του Μνημονίου Ι την άνοιξη 2010 αρκετοί συνταγματολόγοι και νομικοί υποστήριξαν την άποψη πως η υπογραφή αυτή ήταν αντισυνταγματική. Το ίδιο υποστήριξαν για την υπογραφή του Μνημονίου ΙΙ τον Φεβρουάριο 2011 και προσέφυγαν στα δικαστήρια και στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Το αποτέλεσμα βεβαίως ήταν απογοητευτικό. Οι ενέργειες αυτές προσπαθούν να αντικαταστήσουν την έλλειψη πολιτικής εκ μέρους της κοινωνίας με νομικές διαδικασίες δήθεν αποκατάστασης του Συντάγματος. Δημιουργούν τη λανθασμένη εντύπωση πως τα προβλήματα μπορούν να λυθούν με νομικές διαδικασίες μέσα στο πλαίσιο του Συντάγματος και του ισχύοντος δικαίου. Πρόκειται περί νομικισμού και συνταγματισμού, τους οποίους ενσωματώνει ευκόλως το σύστημα, αφού έχει την εξουσία και καθορίζει τα όρια του δικαίου και της συνταγματικότητας.
Επιπλέον οι ενέργειες αυτές των συνταγματολόγων και των νομικών συγκαλύπτουν το γεγονός πως η χρεοκοπία έγινε δυνατή επειδή το πολιτικό σύστημα λειτούργησε υπό τη σκέπη και την ευλογία συγκεκριμένων νόμων και συγκεκριμένου Συντάγματος, το οποίο κατοχυρώνει, μεταξύ άλλων, την ασυδοσία και ατιμωρησία των κυβερνώντων, εξασφαλίζοντας την υπουργική και βουλευτική ασυλία. Επίσης συγκαλύπτουν το θεμελιώδες γεγονός πως το Σύνταγμα και οι νόμοι δεν εξασφαλίζουν τη λαϊκή κυριαρχία, την οποία το ισχύον Σύνταγμα διατυμπανίζει – δεν περιλαμβάνουν θεσμούς συμμετοχής των ανθρώπων στις αποφάσεις, στη θέσπιση των νόμων, στην έκφραση και επιβολή της κοινωνικής βούλησης, ούτε επιτρέπουν καν στοιχειώδη έλεγχο της εξουσίας. Ισχύει δηλαδή αυτό που διαπίστωνε ήδη από τον 19ο αιώνα ο Alexis de Tocqueville, πολιτικός και υποστηρικτής του κοινοβουλευτικού συστήματος: «Η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, η οποία, λίγο-πολύ, πάντοτε συναντάται στο βάθος σχεδόν όλων των ανθρωπίνων Συνταγμάτων, έχει παραμείνει κατά κανόνα νεκρή».
Το Σύνταγμα και οι νόμοι του αντιπροσωπευτικού πολιτεύματος εξασφαλίζουν την κυριαρχία των κομμάτων, των γραφειοκρατών, των βουλευτών, των δημάρχων, των περιφερειαρχών, των δικαστών και περαιτέρω τα συμφέροντα των τραπεζών, των μεγάλων επιχειρήσεων, των ανώτερων κοινωνικών και οικονομικών τάξεων, των ΜΜΕ και της Εκκλησίας. Προστατεύουν επίσης την κυριαρχία αυτών των ολίγων από οποιαδήποτε κοινωνική παρέμβαση (λ.χ. απεργίες) και από κάθε επικίνδυνη πολιτική συγκέντρωση (λ.χ. η πρωτοφανής βάρβαρη καταστολή στις συγκεντρώσεις και συνελεύσεις στην πλατεία Συντάγματος τον Ιούνιο 2011).
Το ισχύον Σύνταγμα εξασφαλίζει συνεπώς την κυριαρχία των ολίγων κομματικών, την ολιγαρχική διακυβέρνηση, η οποία με τη σειρά της εξυπηρετεί τα συμφέροντά τόσο τα δικά της όσο και της ισχυρής οικονομικής ελίτ. Η αλήθεια αυτή εκφράζεται και από τον συνταγματολόγο Α. Μάνεση: «Το Σύνταγμα αποτελεί τη συμπυκνωμένη έκφραση και αποτύπωση ενός συγκεκριμένου συσχετισμού κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων». Ο σημερινός συσχετισμός ευνοεί τα κόμματα, τους ισχυρούς, τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα – την ιθύνουσα τάξη. Την αλήθεια αυτή είχαν διατυπώσει κάποιοι σημαντικοί στοχαστές, οι Σοφιστές, στη δημοκρατική Αθήνα του 5ου–4ου π.Χ. αιώνα: «Το ισχύον δίκαιο σε μια κοινωνία εκφράζει το συμφέρον του ισχυροτέρου». Ομως ο Πλάτων και άλλοι αντιδημοκράτες φιλόσοφοι συκοφάντησαν και απαξίωσαν τους Σοφιστές, με συνέπεια η αλήθεια αυτή να ξεχαστεί και να συγκαλυφθεί.
Οι θεωρίες των συνταγματολόγων και νομικών υπέρ του συνταγματισμού είναι αφερέγγυες για δημοκρατικές λύσεις, δεν μπορούν να στοιχειοθετήσουν πολιτική. Ετσι το ουσιαστικό ζήτημα δεν είναι αν τα Μνημόνια είναι αντισυνταγματικά, και άρα πρέπει να επιδιωχθεί η εφαρμογή του Συντάγματος, αλλά το ότι το Σύνταγμα αυτό πρέπει να αλλάξει ριζικά και να αντικατασταθεί από ένα νέο που θα εγκαθιδρύει την ουσιαστική κυριαρχία των πολιτών, δηλαδή την άμεση συμμετοχή των ανθρώπων στη λήψη των αποφάσεων, στη θέσπιση των νόμων, στην απονομή του δικαίου και στον έλεγχο της εξουσίας. Αφού τα υπάρχοντα νόμιμα πολιτικά και συνταγματικά μέσα όχι μόνο είναι ανεπαρκή και αναποτελεσματικά, αλλά επιπλέον αποτελούν μέρος του προβλήματος, δεν υπάρχει άλλος δρόμος παρά η αμφισβήτησή τους και η αλλαγή τους.
Το υπάρχον Σύνταγμα και οι κείμενοι νόμοι δεν υπερασπίζονται τη δημοκρατία. Το κύριο ζήτημα λοιπόν δεν είναι να τηρηθεί το ισχύον ολιγαρχικό Σύνταγμα, αλλά το ότι πρέπει να υπάρξει ένα άλλο δημοκρατικό, να θεσπιστούν άλλοι νόμοι και θεσμοί, άλλες δομές και αξίες. Χρειάζεται δηλαδή μια Συντακτική συνέλευση, την οποία δεν προτείνει κανένα κόμμα της Αριστεράς. Προς τούτο απαιτείται πρωτίστως η δημιουργία ενός αυτόνομου κοινωνικού-πολιτικού υποκειμένου, που αποκτώντας συντακτική δύναμη θα μπορέσει να επιβάλει τις αναγκαίες θεσμικές και δομικές αλλαγές, οι οποίες μόνο τότε θα γίνουν και συνταγματικό κείμενο. Πριν από το τυπικό, σημασία έχει η ουσία. Και η ουσία είναι η αυτοσυγκρότηση ενός κοινωνικού-πολιτικού κινήματος, που δεν υπάρχει σήμερα, ανεξάρτητου από κόμματα και νεφελώδη αριστερά ιδεολογήματα, και εν πολλοίς αντίθετου με αυτά.
*Δρ Φιλοσοφίας
Με την υπογραφή του Μνημονίου Ι την άνοιξη 2010 αρκετοί συνταγματολόγοι και νομικοί υποστήριξαν την άποψη πως η υπογραφή αυτή ήταν αντισυνταγματική. Το ίδιο υποστήριξαν για την υπογραφή του Μνημονίου ΙΙ τον Φεβρουάριο 2011 και προσέφυγαν στα δικαστήρια και στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Το αποτέλεσμα βεβαίως ήταν απογοητευτικό. Οι ενέργειες αυτές προσπαθούν να αντικαταστήσουν την έλλειψη πολιτικής εκ μέρους της κοινωνίας με νομικές διαδικασίες δήθεν αποκατάστασης του Συντάγματος. Δημιουργούν τη λανθασμένη εντύπωση πως τα προβλήματα μπορούν να λυθούν με νομικές διαδικασίες μέσα στο πλαίσιο του Συντάγματος και του ισχύοντος δικαίου. Πρόκειται περί νομικισμού και συνταγματισμού, τους οποίους ενσωματώνει ευκόλως το σύστημα, αφού έχει την εξουσία και καθορίζει τα όρια του δικαίου και της συνταγματικότητας.
Επιπλέον οι ενέργειες αυτές των συνταγματολόγων και των νομικών συγκαλύπτουν το γεγονός πως η χρεοκοπία έγινε δυνατή επειδή το πολιτικό σύστημα λειτούργησε υπό τη σκέπη και την ευλογία συγκεκριμένων νόμων και συγκεκριμένου Συντάγματος, το οποίο κατοχυρώνει, μεταξύ άλλων, την ασυδοσία και ατιμωρησία των κυβερνώντων, εξασφαλίζοντας την υπουργική και βουλευτική ασυλία. Επίσης συγκαλύπτουν το θεμελιώδες γεγονός πως το Σύνταγμα και οι νόμοι δεν εξασφαλίζουν τη λαϊκή κυριαρχία, την οποία το ισχύον Σύνταγμα διατυμπανίζει – δεν περιλαμβάνουν θεσμούς συμμετοχής των ανθρώπων στις αποφάσεις, στη θέσπιση των νόμων, στην έκφραση και επιβολή της κοινωνικής βούλησης, ούτε επιτρέπουν καν στοιχειώδη έλεγχο της εξουσίας. Ισχύει δηλαδή αυτό που διαπίστωνε ήδη από τον 19ο αιώνα ο Alexis de Tocqueville, πολιτικός και υποστηρικτής του κοινοβουλευτικού συστήματος: «Η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, η οποία, λίγο-πολύ, πάντοτε συναντάται στο βάθος σχεδόν όλων των ανθρωπίνων Συνταγμάτων, έχει παραμείνει κατά κανόνα νεκρή».
Το Σύνταγμα και οι νόμοι του αντιπροσωπευτικού πολιτεύματος εξασφαλίζουν την κυριαρχία των κομμάτων, των γραφειοκρατών, των βουλευτών, των δημάρχων, των περιφερειαρχών, των δικαστών και περαιτέρω τα συμφέροντα των τραπεζών, των μεγάλων επιχειρήσεων, των ανώτερων κοινωνικών και οικονομικών τάξεων, των ΜΜΕ και της Εκκλησίας. Προστατεύουν επίσης την κυριαρχία αυτών των ολίγων από οποιαδήποτε κοινωνική παρέμβαση (λ.χ. απεργίες) και από κάθε επικίνδυνη πολιτική συγκέντρωση (λ.χ. η πρωτοφανής βάρβαρη καταστολή στις συγκεντρώσεις και συνελεύσεις στην πλατεία Συντάγματος τον Ιούνιο 2011).
Το ισχύον Σύνταγμα εξασφαλίζει συνεπώς την κυριαρχία των ολίγων κομματικών, την ολιγαρχική διακυβέρνηση, η οποία με τη σειρά της εξυπηρετεί τα συμφέροντά τόσο τα δικά της όσο και της ισχυρής οικονομικής ελίτ. Η αλήθεια αυτή εκφράζεται και από τον συνταγματολόγο Α. Μάνεση: «Το Σύνταγμα αποτελεί τη συμπυκνωμένη έκφραση και αποτύπωση ενός συγκεκριμένου συσχετισμού κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων». Ο σημερινός συσχετισμός ευνοεί τα κόμματα, τους ισχυρούς, τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα – την ιθύνουσα τάξη. Την αλήθεια αυτή είχαν διατυπώσει κάποιοι σημαντικοί στοχαστές, οι Σοφιστές, στη δημοκρατική Αθήνα του 5ου–4ου π.Χ. αιώνα: «Το ισχύον δίκαιο σε μια κοινωνία εκφράζει το συμφέρον του ισχυροτέρου». Ομως ο Πλάτων και άλλοι αντιδημοκράτες φιλόσοφοι συκοφάντησαν και απαξίωσαν τους Σοφιστές, με συνέπεια η αλήθεια αυτή να ξεχαστεί και να συγκαλυφθεί.
Οι θεωρίες των συνταγματολόγων και νομικών υπέρ του συνταγματισμού είναι αφερέγγυες για δημοκρατικές λύσεις, δεν μπορούν να στοιχειοθετήσουν πολιτική. Ετσι το ουσιαστικό ζήτημα δεν είναι αν τα Μνημόνια είναι αντισυνταγματικά, και άρα πρέπει να επιδιωχθεί η εφαρμογή του Συντάγματος, αλλά το ότι το Σύνταγμα αυτό πρέπει να αλλάξει ριζικά και να αντικατασταθεί από ένα νέο που θα εγκαθιδρύει την ουσιαστική κυριαρχία των πολιτών, δηλαδή την άμεση συμμετοχή των ανθρώπων στη λήψη των αποφάσεων, στη θέσπιση των νόμων, στην απονομή του δικαίου και στον έλεγχο της εξουσίας. Αφού τα υπάρχοντα νόμιμα πολιτικά και συνταγματικά μέσα όχι μόνο είναι ανεπαρκή και αναποτελεσματικά, αλλά επιπλέον αποτελούν μέρος του προβλήματος, δεν υπάρχει άλλος δρόμος παρά η αμφισβήτησή τους και η αλλαγή τους.
Το υπάρχον Σύνταγμα και οι κείμενοι νόμοι δεν υπερασπίζονται τη δημοκρατία. Το κύριο ζήτημα λοιπόν δεν είναι να τηρηθεί το ισχύον ολιγαρχικό Σύνταγμα, αλλά το ότι πρέπει να υπάρξει ένα άλλο δημοκρατικό, να θεσπιστούν άλλοι νόμοι και θεσμοί, άλλες δομές και αξίες. Χρειάζεται δηλαδή μια Συντακτική συνέλευση, την οποία δεν προτείνει κανένα κόμμα της Αριστεράς. Προς τούτο απαιτείται πρωτίστως η δημιουργία ενός αυτόνομου κοινωνικού-πολιτικού υποκειμένου, που αποκτώντας συντακτική δύναμη θα μπορέσει να επιβάλει τις αναγκαίες θεσμικές και δομικές αλλαγές, οι οποίες μόνο τότε θα γίνουν και συνταγματικό κείμενο. Πριν από το τυπικό, σημασία έχει η ουσία. Και η ουσία είναι η αυτοσυγκρότηση ενός κοινωνικού-πολιτικού κινήματος, που δεν υπάρχει σήμερα, ανεξάρτητου από κόμματα και νεφελώδη αριστερά ιδεολογήματα, και εν πολλοίς αντίθετου με αυτά.
*Δρ Φιλοσοφίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου