Το αποσιωπημένο παράδειγμα της Ισλανδίας (Nexus, Μάρτιος 2013)

http://leonidasvatikiotis.wordpress.com

Λεωνίδας Βατικιώτης

Στην ελληνική δημόσια συζήτηση έχει διαμορφωθεί ένα θέμα ταμπού, το οποίο δεν αναλύεται ούτε καν σχολιάζεται. Είναι η καταστροφή που έχει συντελεστεί στην οικονομία από το 2009, όταν ξεκίνησαν να εφαρμόζονται οι πολιτικές λιτότητας (που συνέπεσαν φυσικά και με μια καθοδική φάση του οικονομικού κύκλου στην Ελλάδα), κι η οποία επιταχύνθηκε ραγδαία στη συνέχεια με την εφαρμογή των Μνημονίων. 

Μια πολύ γενική εικόνα αυτής της ζοφερής πραγματικότητας δίνει η πορεία του ΑΕΠ, με βάση την εισηγητική έκθεση του κρατικού προϋπολογισμού για το 2013, που από 233.198 εκ. ευρώ το 2008 θα φθάσει το 2013 με βάση επίσημες (δηλαδή συντηρητικές) εκτιμήσεις να κλείσει στα 183.49 εκ. ευρώ. Πρόκειται για μια μείωση της τάξης του 21,5% μέχρις φέτος που θα συνεχιστεί και το 2014 παρά τα όσα λένε κυβέρνηση και Τρόικα για να καθησυχάσουν τις ανησυχίες και να κρύψουν την αποτυχία τους. Η εκτίμηση άλλωστε ότι δεν αξίζει να παίρνουμε στα σοβαρά τις προβλέψεις τους επιβεβαιώνεται από τις μέχρι σήμερα παταγώδεις αστοχίες τους στην πρόβλεψη οποιουδήποτε μεγέθους αφορά την ελληνική οικονομία: από την πορεία του ΑΕΠ μέχρι αυτή της ανεργίας και των δημοσιονομικών ελλειμμάτων.

Πορεία ελληνικού ΑΕΠ (σε εκ. ευρώ)

2008                 2009                 2010                 2011                 2012                 2013

233.198             231.081             222.151             208.532             194.003             183.049
Πηγή: Εισηγητική έκθεση κρατικού προϋπολογισμού 2013

«Αποτυχημένο κράτος» η Ελλάδα

Το μέγεθος της καταστροφής της ελληνικής οικονομίας αποτέλεσε θέμα και σε μια πρόσφατη μελέτη της αμερικανικής επενδυτικής τράπεζας JPMorgan η οποία κατατάσσει την υπό εξέλιξη οικονομική συντριβή στη χώρα μας στις μεγαλύτερες μειώσεις του ΑΕΠ που έχουν συντελεστεί τον τελευταίο μισό αιώνα. «Το αποτέλεσμα», με βάση τα δικά τους γραπτά, είναι πως «η ελληνική οικονομία συρρικνώνεται με ένα ρυθμό που ξεπεράστηκε μόνο από χώρες που αντιμετώπιζαν εμφύλιο πόλεμο ή εξωτερική επέμβαση και αποκλεισμό (το Ιράν κατά τη διάρκεια του 8ετούς πολέμου με το Ιράκ, το Περού την εποχή που δρούσε το Φωτεινό Μονοπάτι) ή την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης έπειτα από 70 χρόνια οικονομίας των εντολών». Στη συνέχεια μάλιστα χαρακτηρίζει την Ελλάδα «αποτυχημένο κράτος με ένα μη βιώσιμο χρέος (180%)». Οι εκτιμήσεις τους συνοδεύονται και υποστηρίζονται από τον πίνακα που ακολουθεί (όπου εμφανίζει μια μικρή απόκλιση για το μέγεθος της συρρίκνωσης του ελληνική ΑΕΠ σε σχέση με τα μεγέθη του κρατικού προϋπολογισμού) ο οποίος συνιστά την πιο κραυγαλέα διάψευση των κυβερνητικών μεγαλοστομιών που πάντα καταλήγουν ότι η Ελλάδα ανακτά την διεθνή της αξιοπιστία, γίνεται πόλος έλξης νέων επενδύσεων κ.λπ, κλπ.

Κράτος                         Λήξη 5ετίας     Μείωση ΑΕΠ

Ουκρανία                       31/3/1997         -50,8%

Βουλγαρία                      30/6/1994         -37,1%

Βενεζουέλα                    31/3/2003         -31,5%

Ρουμανία                       31/12/1992        -30,6%

Περού                           30/9/1992         -27,6%

Καζακστάν                     31/3/1997         -25,4%

Ιράν                              30/9/1988         -20,8%

Ελλάδα                          31/12/2013        -20,8%

Λετονία                         31/3/1997         -19,2%

Πηγή: JPMorgan (στοιχεία χωρών ΔΝΤ, ΟΟΣΑ)

Η ελληνική οικονομία ωστόσο δεν ήταν αναπόφευκτο να ζήσει την κόλαση των Μνημονίων, ούτε φυσικά να συντελεστεί η κοινωνική γενοκτονία την οποία βιώνουμε τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα με την έκρηξη της φτώχειας, της ανεργίας, κ.λπ. Αδιάψευστους μάρτυρας η διαμετρικά αντίθετη κατεύθυνση που έχουν ακολουθήσει άλλες χώρες όπως η Ισλανδία που επέλεξαν να μην ακολουθήσουν τον δρόμο της οικονομικής ορθοδοξίας αλλά να προβούν σε παύση πληρωμών αξιοποιώντας στο έπακρο τα μέσα που παρέχει η ανεξάρτητη νομισματική πολιτική. Η επιλογή της Ισλανδίας επιβεβαιώθηκε από μια πρόσφατη εξέλιξη που διέψευσε καταστροφολογικές προβλέψεις για τυχόν αρνητικές επιπτώσεις από μια παύση πληρωμών, οι οποίες ακούγονται κατά κόρον στην Ελλάδα, χωρίς φυσικά να προβάλλεται και κάποιο παράδειγμα που να επαληθεύει αυτό τον ισχυρισμό.

Οι υπερήφανοι Βίκινγκς

Η απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών, με ημερομηνία 28 Ιανουαρίου 2013[1], επ’ ουδενί δεν θα άλλαζε την απόφαση που έλαβαν οι Ισλανδοί μετά από μια βελούδινη εξέγερση το 2009 να γυρίσουν πίσω τον λογαριασμό που ήθελαν να τους στείλουν Αγγλία και Ολλανδία. Ο λογαριασμός αφορούσε την εγγύηση των καταθέσεων και συγκεκριμένα το αίτημα των αρχών (κυρίως) της Αγγλίας και της Ολλανδίας να αποζημιωθούν πλήρως οι δικοί τους πολίτες που είχαν καταθέσεις σε Ισλανδικές τράπεζες οι οποίες κατέρρευσαν. Η σφοδρότητα της σύγκρουσης μεταξύ της Αγγλίας και της μικροσκοπικής Ισλανδίας των 320.000 κατοίκων έλαβε τέτοιες διαστάσεις ώστε η κυβέρνηση των Εργατικών του Γκόρντον Μπράουν, τότε, ενεργοποίησε στις 8 Οκτωβρίου 2008 διατάξεις του αντι-τρομοκρατικού νόμου (που είχε ψηφιστεί το 2001, την επομένη των τρομοκρατικών επιθέσεων στις ΗΠΑ) και προέβη στο πάγωμα περιουσιακών στοιχείων της τράπεζας Λαντσμπάκι. Ήταν ένα μέσο εκβιασμού και εκδίκησης, που όμως έπεσε στο κενό καθώς λίγους μήνες αργότερα στις 9 Ιουνίου 2009 αναιρέθηκε. Τον Μάρτιο του 2010 απέσυρε τις κυρώσεις απέναντι στην Ισλανδία και η Ολλανδία. Αξίζει ωστόσο να υπογραμμιστεί πως οι απειλές έπεσαν στο κενό μπροστά στην αποφασιστικότητα που έδειξε το Ρέυκιαβικ να μην καλύψει εκείνες τις κυβερνήσεις που έσπευσαν να αποζημιώσουν όσους πολίτες τους είχαν τοποθετήσει χρήματα στις τράπεζες της Ισλανδίας, αναμένοντας τα πολύ υψηλά επιτόκια που προσέφεραν. Επρόκειτο δηλαδή για κερδοσκοπικές τοποθετήσεις, που στερούνταν ενός πιθανού ηθικού πλεονεκτήματος στην περίπτωση που ήταν καταθέσεις μικροαποταμιευτών σε μια συντηρητική τράπεζα.

Παρότι όμως η απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων δεν θα άλλαζε κάτι, είχε πολύ μεγάλη σημασία μιας και για πρώτη φορά ένα επίσημο, κρατικό «δεν πληρώνω» θα εξεταζόταν από ένα διεθνές δικαστήριο στην ευρωπαϊκή ήπειρο και υπό το φως μάλιστα μιας νομοθεσίας φιλικής προς τις επιχειρήσεις και τις τράπεζες. Κι η απόφασή του, προς πλήρη διάψευση όσων επικαλούνται τον φόβο για να επιβάλουν την υποταγή, ήταν θετική! Το αστείο μάλιστα είναι πως οι τέσσερις χώρες που στράφηκαν εναντίον της Ισλανδίας (Αγγλία, Ολλανδία, Νορβηγία και Λιχτενστάιν) κλήθηκαν από το δικαστήριο να πληρώσουν και τα δικαστικά έξοδα, όπως αναφέρεται στα τρία τελευταία άρθρα (230-232) της απόφασης.

Τα συμπεράσματα που εξάγονται από το αίσιο δικαστικό τέλος που είχε η περιπέτεια της Ισλανδίας είναι πολλά. Ξεχωρίζουν όμως δύο που και για την Ελλάδα έχουν μια ξεχωριστή σημασία. Το πρώτο είναι πως η χώρα δεν απομονώθηκε σε διεθνές επίπεδο και το δεύτερο είναι πως οι κάτοικοί της δεν κλήθηκαν να σηκώσουν το σταυρό του μαρτυρίου που σηκώνουν οι κάτοικοι της Ελλάδας, χωρίς μάλιστα να διαφαίνεται και κάποια προοπτική βελτίωσης του εισοδημάτων τους. Αυτή άλλωστε η πλευρά, της ανόδου των εισοδημάτων, απουσιάζει ακόμη κι από την υπερφίαλη κυβερνητική εξαγγελία.

Η Ισλανδία εντός αγορών η Ελλάδα εκτός!

Σε ότι αφορά την διεθνή θέση της Ισλανδίας κατ’ αρχάς πρέπει να διευκρινίσουμε ότι είναι ευάλωτη κι επιδέχεται άπειρων πιέσεων, λόγω των φυσικών της ιδιομορφιών με το πολικό κρύο και την απόστασή της από τις γειτονικές χώρες να μετατρέπουν σε Οδύσσεια τις πιο απλές λειτουργίες, όπως για παράδειγμα την κάλυψη των διατροφικών αναγκών. Αντίθετα με την Ελλάδα. Παρόλα αυτά καμία συνέπεια δεν είχε. Αναγκάστηκε μάλιστα  να συγκατανεύσει και το ΔΝΤ στις αποφάσεις του Ρέικιαβικ, επιδεικνύοντας (άγνωστο φυσικά για πόσο καιρό) ένα φιλικό προσωπείο. Το ΔΝΤ δέχθηκε να βοηθήσει την χώρα με μια χρηματοδοτική διευκόλυνση (Stand-By Agreement) ύψους 2,1 δισ. δολ. και διετούς διακανονισμού, στο πλαίσιο της οποίας τα 827 εκ. καταβλήθηκαν με την υπογραφή της συμφωνίας στις 19 Νοεμβρίου 2008 και τα υπόλοιπα με 8 δόσεις ύψους 155 εκ. δολ. η κάθε μία. Το αστείο ποιό είναι; Πως στους απείθαρχους Βίκινγκς το ΔΝΤ κατέβαλε πρόθυμα, εντός των προβλεπομένων ημερομηνιών και χωρίς κανένα …παρατράγουδο τις δόσεις, όταν στην υπάκουη και πειθαρχική Ελλάδα, που έτρεχε να υλοποιήσει κάθε επιθυμία των πιστωτών πριν καν αυτή διατυπωθεί, κάθε δόση ισοδυναμεί με συλλογικό καψώνι! Να θυμίσουμε επίσης πως η Ισλανδία βγήκε και στις διεθνείς αγορές ζητώντας την χρηματοδότηση των δημοσιονομικών της αναγκών τον Ιούνιο του 2011 με την έκδοση ομολόγων, ύψους 1 δισ. δολ. κι η έκδοση καλύφθηκε πλήρως! Καμία τιμωρία δεν υπήρξε σε βαθμό να γράψει τις επόμενες μέρες ο αμερικάνος νομπελίστας οικονομολόγος Πολ Κρούγκμαν: «Η ιδέα πως θα παρατηρούνταν τεράστιες κυρώσεις λόγω της αθέτησης των πληρωμών της στον ιδιωτικό τομέα δεν αποδείχθηκαν αληθείς»! Η Ελλάδα αντίθετα παραμένει ακόμη εκτός αγορών…

Στην Ισλανδία αντίθετα, παρότι η παύση πληρωμών και περισσότερο η κατάρρευση των τραπεζών δημιούργησε προβλήματα δεν παρατηρήθηκε ο Αρμαγεδώνας που είδαμε στις χώρες του Μνημονίου. Έγραφαν για παράδειγμα οι Financial Times σε ολοσέλιδο αφιέρωμά τους στην Ισλανδία στις 5 Φεβρουαρίου: «Η ανεργία που έφθασε στο υψηλότερο σημείο του 9,2%, τον Δεκέμβριο έπεσε στο 5,7%. Αυτό το ποσοστό ανεργίας είναι χαμηλότερο από της Γερμανίας και, με την εξαίρεση ορισμένων μηνών, είναι χαμηλότερο ακόμη κι από της Σουηδίας, την Φινλανδίας ή της Αγγλίας απ’ όταν ξέσπασε η κρίση το 2008. Ένα μεγάλο πρόγραμμα παραγραφής χρέους ελάφρυνε τα βάρη στα νοικοκυριά».

Σε καλύτερη μοίρα επίσης βρίσκονται και οι επιχειρήσεις αν δούμε ότι το ποσοστό των μη εξυπηρετούμενων δανείων ανέρχεται στο 8% σήμερα όταν πριν δύο χρόνια ήταν 25%!  Είναι αναγκαίο να ειπωθεί πως ουδέποτε θα είχε έρθει αυτή ανάκαμψη αν η Ισλανδία δεν είχε τη νομισματική της ανεξαρτησία που της επέτρεψε να προβεί σε μια μεγάλη υποτίμηση του εθνικού της νομίσματος σχεδόν κατά 50% έναντι του ευρώ την επομένη της κρίσης, χωρίς ωστόσο να ακολουθήσουν φαινόμενα ανεξέλεγκτου πληθωρισμού, όπως θα περίμενε κανείς. Ή όπως λέγεται ότι θα συμβεί στην Ελλάδα στην περίπτωση που εξέλθει της ευρωζώνης και υποτιμήσει το νέο, εθνικό της νόμισμα. Εξ ίσου εντυπωσιακή είναι και η πρόοδος που παρατηρείται στα δημοσιονομικά, ο εξορθολογισμός των οποίων υποτίθεται είναι το ζητούμενο των Μνημονίων στις περιφερειακές χώρες της ευρωζώνης. Στην Ισλανδία λοιπόν από το 2012 ο προϋπολογισμός τους είναι πλεονασματικός! Κι αυτό το πέτυχαν χωρίς να προβούν σε στάση πληρωμών προς τους πολίτες ή χωρίς τα δημοσιονομικά πλεονάσματα να είναι η άλλη όψη των ελλειμμάτων των νοικοκυριών, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα όπου η είδηση για το πρωτογενές πλεόνασμα κατά τον Ιανουάριο του 2012 συνοδευόταν από την εντολή του γενικού γραμματέα φορολογικών εσόδων για κατασχέσεις στην κινητή περιουσία 2,5 εκ. οφειλετών (σχεδόν ο 1 στους 4 κατοίκους της χώρας) που χρωστούν φόρο εισοδήματος, ΦΠΑ, χαράτσι ΔΕΗ, κλήσεις τροχαίας και δημοτικής αστυνομία ακόμη και πρόστιμα από την μη ακύρωση των εισιτηρίων. Σημαντικό μέρισμα στα δημόσια οικονομικά προέρχεται από την μεγέθυνση της οικονομίας, που από το 2011 αυξάνεται άνω του 3%! Στην Ελλάδα ευτυχώς αποφύγαμε όλες αυτές τις περιπέτειες…

---

[1] Το πλήρες κείμενο της δικαστικής απόφασης υπάρχει στην ακόλουθη ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.eftacourt.int/images/uploads/16_11_Judgment.pdf