Ξόφλησε λοιπόν ο μαρξισμός;

  Παναγιώτης Μαυροειδής \ aristeroblog.gr

 Συζητώντας το βιβλίο του Terry Eagleton

 ‘’Γιατί ο Μαρξ είχε δίκιο’’(Μέρος 1)

‘’Ο μαρξισμός έχει ξοφλήσει. Ίσως κάποτε να ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα ενός κό­σμου εργοστασίων και συλλαλητηρίων πεινασμέ­νων, ανθρακωρύχων και καπνοδοχοκαθαριστών, γενικευμένης φτώχειας και μαζοποιημένων ερ­γατικών τάξεων. Ασφαλώς όμως δεν έχει καμία σχέση με τις σημερινές ολοένα και πιο αταξικές μεταβιομηχανικές δυτικές κοινωνίες της υψηλής κοινωνικής κινητικότητας. Αποτελεί το πιστεύω όσων είναι υπερβολικά ισχυρογνώμονες, φοβι­σμένοι ή αυταπατώμενοι για ν' αποδεχτούν ότι ο κόσμος έχει αλλάξει για τα καλά, και με τις δύο έννοιες της λέξης.’’

Με αυτό το προκλητικό χωρίο ξεκινάει το πρώτο κεφάλαιο το βιβλίο του με τίτλο ‘’Γιατί ο Μαρξ είχε δίκιο’’ ο Terry Eagleton, Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ.

Ο συγγραφέας θεωρείται από πολλούς ο σημαντικότερος εν ζωή Βρετανός λογοτεχνικός κριτικός.

‘’Δεν έχω σκοπό να παρουσιάσω τις ιδέες του Μάρξ ως τέλειες αλλά ως πειστικές’’, αναγράφει στην εισαγωγή. Και το καταφέρνει θαυμάσια.

Ο Terry Eagleton, αποτολμά το τόσο απλό, αναγκαίο, αλλά και δύσκολο: Να καταπιαστεί με θεμελιώδη,  απλά και ταυτόχρονα βαθειά εμπεδωμένα στη ‘’μέση συνείδηση’’ επιχειρήματα κατά του μαρξισμού και του κομμουνισμού.

Δεν τα αντιμετωπίζει αφ’ υψηλού, αναγνωρίζει τη νομιμότητα τους. Δεν τα αναθεματίζει αυτάρεσκα, επαναλαμβάνοντας τα λεγόμενα του Μαρξ, δημιουργώντας αυτό που ένας προγραμματιστής θα ονόμαζε loop. Αντίθετα τα διαπραγματεύεται με διαλεκτικό τρόπο, όχι κατά παραχώρηση, αλλά πραγματικά φιλόξενα, χωρίς να λείπει και το χιούμορ.

Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε δέκα μέρη, όπου αναπτύσσονται προβληματισμοί και απαντήσεις σε ισάριθμα επιχειρήματα κατά του μαρξισμού, που είναι αλήθεια πως είναι τόσο μα τόσο γνωστά σε όλους μας.

Στο Πρώτο Κεφάλαιο, που παρουσιάζουμε σε αυτή την ανάρτηση, ο συγγραφέας στέκεται απέναντι στον βαρύ ισχυρισμό ότι ‘’ο μαρξισμός ξόφλησε’’, με πολύ ..σκωπτική διάθεση:

‘’Οι απανταχού μαρξιστές θα υποδέχονταν με αγαλλίαση την είδηση ότι ξόφλησε ο μαρξισμός. Θα μπο­ρούσαν τότε να παρατήσουν τις πορείες και τις διαδηλώσεις, να επιστρέψουν στους κόλπους των πενθουσών οικογενειών τους και ν' απολαύσουν ένα βράδυ στη θαλπωρή του σπιτιού τους αντί να παρευρεθούν σε μία ακόμη ανιαρή συνεδρίαση κά­ποιας επιτροπής. Οι μαρξιστές δεν επιθυμούν τίποτα περισσότερο από το να πάψουν να είναι μαρξιστές. Από αυτή την άποψη, το να είναι κανείς μαρξιστής διαφέρει παρασάγγας από το να είναι βουδιστής ή δισεκατομμυριούχος. Μοιάζει πιο πολύ με το να είναι γιατρός. Όπως οι ασκούντες την ιατρική, έτσι και οι πολιτικοί ριζοσπάστες επιδιώκουν, μέσω της επίτευξης των σκοπών τους, να πάψει το έργο τους να είναι αναγκαίο. Τότε θα μπορέσουν ν' αποσυρ­θούν, να κάψουν τις αφίσες του Γκεβάρα, να ξανα­πιάσουν εκείνο το από καιρό παραμελημένο τσέλο και να κουβεντιάσουν για κάτι πιο γοητευτικό από τον ασιατικό τρόπο παραγωγής.’’

Ωστόσο, θα επισημάνει στη συνέχεια:

‘’Ο μαρξισμός αποτελεί κριτική του καπιταλισμού - μάλιστα την πιο διεισ­δυτική, αυστηρή και εμπεριστατωμένη (…) Έπεται λοιπόν ότι όσο υπάρχει καπιταλισμός, θα πρέπει, να υπάρχει και μαρξισμός. Μόνο αν ο τελευταίος βγάλει στη σύνταξη τον αντίπαλο του, θα μπορέσει να βγει κι ο ίδιος στη σύνταξη’’.

Ολόκληρο το βιβλίο είναι στρατευμένο σε αυτή τη πεποίθηση και είναι βέβαιο πως καθένας που επιδιώκει μέσω της κομμουνιστικής στράτευσης στον στόχο ‘’να βγάλει τον καπιταλισμό στη σύνταξη’’, θα βρει πολύτιμη βοήθεια στις σελίδες του. Αυτό δε σημαίνει ότι δε θα βρεθούν πλευρές διαφωνιών ακόμη και ισχυρών.

Ο Eagleton απαντά με συντριπτικά επιχειρήματα στον ισχυρισμό ότι το καπιταλιστικό σύστημα έχει μεταβληθεί τόσο πολύ σε σχέση με την εποχή του Μαρξ, ώστε οι μαρξικές ιδέες έχουν πάψει να αντα­ποκρίνονται στην πραγματικότητα.

‘’Ο ίδιος ο Μαρξ είχε πλήρη συναίσθηση της διαρκώς μεταβαλλόμενης φύσης του συστήματος που αμφισβητούσε’’, σημειώνει και υπενθυμίζει:

‘’Ο Μαρξ προέβλεψε μια ελάττωση της εργατικής τάξης και μια κάθετη αύξηση της υπαλληλικής απασχόλησης (...) Προέβλεψε επίσης τη λεγόμενη παγκοσμιοποίηση - παράξενο για έναν άνθρωπο με, υποτίθεται, απηρχαιωμένη σκέψη (…) Η μετατόπιση των επενδύσεων από την εργοστασιακή βιομηχανία στις βιομηχανίες των υπηρεσιών, των χρηματιστικών προϊόντων και των επικοινωνιών συνιστούσε αντίδραση σε μια παρατε­ταμένη οικονομική κρίση, όχι άλμα απόδρασης από έναν ελαττωματικό παλιό κόσμο σ' έναν θαυμαστό νέο.’’.

Τότε γιατί αυτή η απαισιοδοξία, ακόμη και μεταξύ αριστερών και κομμουνιστών;

Ο συγγραφέας προτείνει να δούμε με ιστορικό και συγκεκριμένο τρόπο αυτή τη συζήτηση.

Άλλαξε με ριζικό τρόπο ο καπιταλισμός ειδικά μετά το 1970, υποστηρίζει σχετικά. Με αποτέλεσμα να είναι –πράγματι- μη επαρκής πλέον η προσέγγιση για άμεση ανατροπή του που κυριαρχούσε την αμέσως προηγούμενη δεκαετία.

Αλλά αυτή η αλλαγή, η δομική μεταβολή, δεν έγινε, προσθέτει, επειδή ‘’το καπιταλι­στικό σύστημα ήταν κεφάτο και χαρούμενο’’.  Αντίθετα, ήταν μια υποχρεωτική απάντηση στο καθοδικό σπιράλ της μόνιμα εξελισσόμενης κρίσης του.

Στο κεφάλαιο αυτό, σύντομα και περιεκτικά, συνοψίζονται βασικές πλευρές αυτής της μεταβολής, όσο και των βασικών στοιχείων της καπιταλιστικής κρίσης και αυτό αποτελεί μεγάλη συμβολή απέναντι στις στερεότυπες απόψεις για ένα καπιταλισμό είτε αιώνιο και αδιατάρακτο είτε ανίκητο και νικηφόρο, που δυστυχώς περισσεύουν μέσα στην δογματική και μεταμοντέρνα αριστερά αντίστοιχα.

Προχωράει όμως παρακάτω και βάζει όλο και πιο βαθειά το μαχαίρι, όχι στους αντιπάλους του μαρξισμού, αλλά στους …υπερασπιστές του:

‘’Την πλάστιγγα δεν την έγειραν οι ψευδαισθήσεις του νέου καπιταλισμού, αλλά η απογοήτευση γύρω από τη δυνατότητα αλ­λαγής του (…) Η κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ στα τέλη της δεκαετίας του 1980 ήρθε να επιδεινώσει την απογοήτευση κάποιων αριστερών’’. 

Και συνοψίζει χωρίς περιστροφές:

‘’Η απαξίωση του μαρξισμού πήγασε κατά κύριο   λόγο από μια υποβόσκουσα αίσθηση πολιτικής ανι­κανότητας’’.

Και τι απαντάει σε όλα αυτά; Μη φαντάζεστε ότι ανασηκώνει βλοσυρός τα βαριά χειρουργικά φιλοσοφικά εργαλεία που τρομάζει μόνο και η θέα τους, αλλά πολύ δηκτικά τονίζει:

‘’Κατά ειρωνικό τρόπο, λοιπόν, αυτό που συ­ντέλεσε στην υποχώρηση του μαρξισμού ενίσχυσε, θα λέγαμε, την αξιοπιστία του. Σπρώχτηκε στο πε­ριθώριο όχι γιατί η κοινωνική τάξη πραγμάτων με την οποία ήταν αντιμέτωπος έγινε πιο μετριοπαθής και καλοπροαίρετη, αλλά γιατί έγινε πιο πωρωμένη και αδιάλλακτη. Η εξέλιξη αυτή κατέστησε τη μαρ­ξιστική κριτική ακόμη πιο επίκαιρη’’.

Και θα συνοψίσει με ένα πολύ απλό τρόπο:

‘’Υπό εκείνες τις συνθήκες, το να ισχυρίζεται κανείς ότι ο μαρξισμός είχε ξοφλήσει ισοδυναμούσε με το να ισχυρίζεται ότι η πυρο­σβεστική υπηρεσία αποτελούσε ξεπερασμένη ιδέα επειδή οι εμπρηστές είχαν γίνει πιο πανούργοι και πιο πολυμήχανοι από ποτέ’’!

Ο Eagleton δεν μένει όμως σε ισχυρισμούς χωρίς ζωντανή και πλούσια τεκμηρίωση τους και είναι πραγματικά απολαυστικό να διαβάσει το κείμενο του επ’ αυτού.

Στο τέλος του σχολίου του για το αν ο μαρξισμός είναι ακόμη ένα δυνατό εργαλείο για την ανάλυση και την ανατροπή του σύγχρονου καπιταλισμού, θα περάσει στην αντεπίθεση του ρωτώντας:

‘’Πόσο θα περιμένουμε; Γιατί εξακολου­θούμε να πιστεύουμε τον μύθο ότι ο αμύθητος πλού­τος που δημιουργείται μ' αυτόν τον τρόπο παραγω­γής θα καταστεί όταν έρθει το πλήρωμα του χρόνου διαθέσιμος σε όλους; Άραγε θα έδειχνε ο κόσμος τέτοια μακρόθυμη και ξέγνοιαστη υπομονή απέναντι σε παρόμοιους ισχυρισμούς της άκρας αριστεράς;’’ 

Το αριστερό blog θα παρουσιάσει το βιβλίο αυτό όχι τυπικά, αλλά με ισάριθμες δημοσιεύσεις πάνω στα δέκα κεφάλαια του που απαντούν αντίστοιχα ερωτήματα. Φυσικά, αυτό που πρωτίστως προτείνουμε είναι η αγορά και μελέτη του βιβλίου από τον εκδοτικό οίκο.

Σύντομη Περιγραφή: 

Παναγιώτης Μαυροειδής

‘’Οι απανταχού μαρξιστές θα υποδέχονταν με αγαλλίαση την είδηση ότι ξόφλησε ο μαρξισμός. Θα μπο­ρούσαν τότε να παρατήσουν τις πορείες και τις διαδηλώσεις, να επιστρέψουν στους κόλπους των πενθουσών οικογενειών τους και ν' απολαύσουν ένα βράδυ στη θαλπωρή του σπιτιού τους αντί να παρευρεθούν σε μία ακόμη ανιαρή συνεδρίαση κά­ποιας επιτροπής.''