Νορβηγία: Κι ο πιστωτής υπεύθυνος για τα χρέη! (Επίκαιρα 19-25/9/2013)

 

Νέα δεδομένα στα θέματα του δημόσιου χρέους, επί ευρωπαϊκού μάλιστα εδάφους, δημιουργεί η απόφαση της νορβηγικής κυβέρνησης να ξεκινήσει στις 15 Αυγούστου 2013 επίσημο λογιστικό έλεγχο για το κατά πόσο είναι νόμιμο το δημόσιο χρέος που της οφείλουν μια σειρά κυβερνήσεις αναπτυσσόμενων χωρών. Το «νέο» που εισάγει η κυβέρνηση της Νορβηγίας αφορά την ευθύνη του πιστωτή. Επίσης, την ηθική υποχρέωση που έχει ο πιστωτής να αποδείξει ότι το χρέος που του οφείλουν άλλες κυβερνήσεις είναι νόμιμο! Πρόκειται για ένα μεγάλο βήμα προς τα μπρος που αν εφαρμοστεί κι από άλλες κυβερνήσεις μπορεί να σηματοδοτήσει μια ριζική ανατροπή στον χάρτη του χρέους όπως έχει διαμορφωθεί στη ευρωζώνη σε βάρος των περιφερειακών χωρών οι οποίες έχουν μετατραπεί σε αποικίες χρέους προς όφελος των χωρών του κέντρου που τις απομυζούν. Ας φανταστούμε για παράδειγμα τις συνέπειες που θα είχε ένας λογιστικός έλεγχος για το χρέος που οφείλει η Ελλάδα στη Γερμανία όταν θα εξέταζε τη συμβατότητα με το διεθνές δίκαιο των δύο δανειακών συμβάσεων με τις οποίες η Ελλάδα δέθηκε χειροπόδαρα ή την δυνατότητα συμψηφισμού των όσων οφείλει η Ελλάδα σήμερα με τα (πολλαπλάσια σε αξία!) ποσά που οφείλει η Γερμανία στην Ελλάδα από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αναμφισβήτητα, η κίνηση της Νορβηγίας δυσχεραίνει τη θέση της Γερμανίας και των άλλων χωρών που έχουν δανειοδοτήσει την Ελλάδα για να σώσουν τις τράπεζές τους. Επίσης δίνει νέα ερείσματα στις χώρες που αντιμετωπίσουν κρίση χρέους να ζητήσουν λογιστικό έλεγχο του χρέους ως ένα μέσο για την διαγραφή μέρους ή ακόμη και όλου του δημόσιου χρέους τους.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΛΕΩΝΙΔΑ ΒΑΤΙΚΙΩΤΗ

Για το θέμα μιλήσαμε με την Γκίνα Έκχολτ, διευθύντρια του Νορβηγικού Συνασπισμού για την Διαγραφή του Χρέους, που έχει εξειδίκευση σε θέματα δημόσιου χρέους και διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Όσλο.

-      Τι έχει πετύχει μέχρι τώρα ο Νορβηγικός Συνασπισμός για την Διαγραφή του Χρέους;

-      Ο Νορβηγικός Συνασπισμός για την Διαγραφή του Χρέους (SLUG) ιδρύθηκε το 1994. Είναι ένας συνασπισμός περισσότερων από 40 Νορβηγικών οργανώσεων που μάχεται σε εθνικό και διεθνές επίπεδο για να επιβληθεί δικαιοσύνη στο χρέος των αναπτυσσόμενων χωρών. Εργαζόμαστε για την ακύρωση του μη νομιμοποιημένου και μη βιώσιμου χρέους.

Μη νομιμοποιημένο καλούμε το χρέος που είναι αποτέλεσμα ανεύθυνου δανεισμού σε μη νομιμοποιημένα καθεστώτα. Εδώ περιλαμβάνονται περιπτώσεις εκ των προτέρων γνωστού δανεισμού σε διεφθαρμένες κυβερνήσεις για πολιτικούς λόγους και χωρίς να υπάρχει διαβεβαίωση ότι τα δάνεια θα ωφελήσουν τον λαό της χώρας. Μη νομιμοποιημένο χρέος μπορεί επίσης να προκύψει από ανεύθυνα έργα που απέτυχαν να υπηρετήσουν έναν ευρύτερο σκοπό ή προκάλεσαν ζημιά στο λαό ή το περιβάλλον. Προσπαθούμε να αποκαλύψουμε περιπτώσεις μη νομιμοποιημένου χρέους και πιστεύουμε ότι κάθε τέτοιο χρέος πρέπει να διαγραφεί.

Οι πληρωμές για την εξυπηρέτηση του χρέους απομυζούν πόρους τους οποίους οι εξαθλιωμένες χώρες θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν για να διασφαλίσουν τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα του πληθυσμού τους. Την ίδια ώρα που όλος ο κόσμος δίνει 141 δις. δολ. σε βοήθεια στις αναπτυσσόμενες χώρες ετησίως, οι ίδιες αυτές χώρες πληρώνουν 464 δισ. δολ. για εξυπηρέτηση δανείων. Αυτό σημαίνει ότι η ροή του χρήματος είναι από το Νότο προς το Βορρά. Η δική μας προσπάθεια είναι να ανακόψουμε και να αντιστρέψουμε αυτή την ροή του χρήματος μέσω της εφαρμογής των αρχών του υπεύθυνου δανεισμού και της δημιουργίας ενός δίκαιου και διαφανούς διεθνούς σχετικού μηχανισμού.

Οι σημαντικότερες επιτυχίες εδώ στη Νορβηγία στην κατεύθυνση επιβολής δικαιοσύνης στο θέμα του χρέους επήλθαν το 2007 με την ακύρωση χρέους που είχε δημιουργηθεί από μια σειρά αποτυχημένων κυβερνητικών προγραμμάτων τη δεκαετία του 1970 στο πλαίσιο της Εκστρατείας Εξαγωγής Πλοίων. Η κυβέρνηση της Νορβηγίας ακύρωσε τα χρέη στη βάση της συνυπευθυνότητας, μονομερώς και χωρίς να το χαρακτηρίσει ως αναπτυξιακή βοήθεια.

Τώρα, έξι χρόνια μετά, η κυβέρνηση ξεκίνησε έναν επίσημο λογιστικό έλεγχο για να εξετάσει αν υπάρχει επιπλέον χρέος από αναπτυσσόμενες χώρες που να οφείλεται στη Νορβηγία το οποίο προέρχεται από ανεύθυνο δανεισμό. Πρόκειται για καινοτόμα εξέλιξη καθώς είναι η πρώτη φορά που ένας τέτοιος λογιστικός έλεγχος ξεκινάει από πιστωτή. Έτσι «σπάει» η ιστορική παράδοση που εναποθέτει όλη την ευθύνη για τα χρέη στον δανειολήπτη. Καθώς ορισμένες αναπτυσσόμενες χώρες υποφέρουν από μη βιώσιμα χρέη, ο λογιστικός έλεγχος στη Νορβηγία χαρακτηρίζεται ως μια ευχάριστη πρωτοβουλία απ’ όσους παλεύουν για την μεταρρύθμιση  της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής αρχιτεκτονικής και την εξάλειψη της φτώχειας.

-      Ποια άλλα βήματα έχει κάνει η κυβέρνηση της Νορβηγίας σε διεθνές επίπεδο για το θέμα του χρέους; 

-      Πέραν των όσων προανέφερα, η κυβέρνηση της Νορβηγίας βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των προσπαθειών για την προώθηση του υπεύθυνου δανεισμού. Ο λογιστικός έλεγχος πραγματοποιήθηκε από μια χρηματοπιστωτική εταιρεία που εξέτασε ενδελεχώς 33 συμφωνίες εμπορικών πιστώσεων από το 1970 ως το 2000 προκειμένου να αξιολογήσει αν ήταν σε συμφωνία με τις εθνικές οδηγίες και τις αρχές προώθησης υπεύθυνου δανεισμού όπως πρόσφατα συμφωνήθηκαν στο πλαίσιο του Συνεδρίου των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (UNCTAD). Η Νορβηγία υποστήριξε αυτές τις αρχές και ο λογιστικός έλεγχος ήταν η πρώτη συγκεκριμένη χρήση αυτών των αρχών.

Η Νορβηγία επίσης έχει στηρίξει την τρέχουσα δουλειά της UNCTAD για την δημιουργία ενός μηχανισμού επίλυσης των κρίσεων χρέους. Καθώς πολλές χώρες επιβαρύνονται από απεχθή και μη βιώσιμα χρέη, η προσπάθεια συγκρότησης ενός νέου, δίκαιου και ανεξάρτητου μηχανισμού επίλυσης κρίσεων χρέους είναι κρίσιμη για την αντιμετώπιση των τρεχουσών κρίσεων.

-      Στο πλαίσιο του λογιστικού ελέγχου που ξεκινήσατε πρόσφατα με επίκεντρο τις δανειακές συμβάσεις που υπέγραψε η Νορβηγία με την Ινδονησία τι είναι ακριβώς αυτό που ζητάτε;

-      Στο επίκεντρο του λογιστικού ελέγχου που εξέτασε 33 συμφωνίες εμπορικών πιστώσεων μεταξύ 1970 και 2000 βρέθηκαν χώρες όπως η Ινδονησία, η Μιανμάρ, η Αίγυπτος, το Πακιστάν, το Σουδάν, η Ζιμπάμπουε και η Σομαλία.  Η έρευνα της δικής μας επιτροπής (SLUG) αξιολογεί συγκεκριμένα αιτήματα από την Ινδονησία, την Αίγυπτο και την Μιανμάρ για να αξιολογήσει κατά πόσο η Νορβηγία λειτούργησε ως υπεύθυνος δανειστής.

Στην περίπτωση της Ινδονησίας, έχουμε εξετάσει δύο έργα που περιελάμβαναν πώληση περιβαλλοντικής τεχνολογίας σε αυτή τη χώρα στα μέσα της δεκαετίας του ’90. Στην έκθεση με τίτλο «Είναι το χρέος της Ινδονησίας στη Νορβηγία μη νομιμοποιημένο;»  (2009) αυτά τα έργα περιγράφονταν ως αποτυχημένα καθώς οι Νορβηγοί εξαγωγείς απέτυχαν να ανταποκριθούν στους όρους των συμβολαίων. Αντί για ένα αιολικό πάρκο και μια τεχνολογία που θα παρακολουθεί τις αλλαγές στο θαλάσσιο περιβάλλον, ο λαός της Ινδονησίας έμεινε με χρέη από τα συγκεκριμένα έργα που ποτέ δεν απέδωσαν αναπτυξιακά οφέλη και τα οποία είχαν συναφθεί με το καθεστώς του Σουχάρτο που δεν έχαιρε καμιάς νομιμοποίησης. Αυτά τα έργα αντικατοπτρίζουν χαρακτηριστικές αδυναμίες στους μηχανισμούς που επέτρεψαν την ανάληψη των έργων και την έλλειψη ενός κατάλληλου μηχανισμού που να δίνει λύσεις όταν οι Νορβηγοί εξαγωγείς αποτυγχάνουν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους. Το χρέος της Ινδονησίας που προκύπτει από αυτά τα έργα είναι πασιφανώς μη νομιμοποιημένο. Τα δάνεια που χορηγήθηκαν στο καταπιεστικό και μη νομιμοποιημένο καθεστώς του Σουχάρτο περιελάμβαναν παραβιάσεις στην εκτίμηση κινδύνου, ενώ και για τα δύο έργα υπήρξε πεντακάθαρη αθέτηση του συμβολαίου, καθώς οι Νορβηγοί εξαγωγείς ουδέποτε παρέδωσαν αυτά που είχαν συμφωνήσει. Γι’ αυτούς τους λόγους πιστεύουμε ότι τα χρέη στην Ινδονησία πρέπει να ακυρωθούν.

-      Ελπίζετε ότι η κυβέρνησή σας θα δεχτεί τα συμπεράσματα και τις προτάσεις σας;

- Ελπίζουμε ότι η κυβέρνηση της Νορβηγίας θα παραγράψει απαιτήσεις που προέρχονται από ανεύθυνο δανεισμό, περιλαμβανομένων των χρεών της Ινδονησίας. Ελπίζουμε επίσης ότι η κυβέρνηση θα εφαρμόσει τις αρχές της UNCTAD, όπως ερμηνεύονται στην έκθεσή μας, για όλες τις μορφές δανεισμού περιλαμβανομένου κι αυτού που αφορά κρατικά ομόλογα. Η Νορβηγία θα πρέπει επίσης να αξιοποιήσει την συμμετοχή της σε πολυμερείς αναπτυξιακές τράπεζες για να προάγει την συμμόρφωσή τους με τις αρχές της ευθύνης στις χρηματοοικονομικές δραστηριότητες.  Είμαστε δε στην ευχάριστη θέση να ανακοινώσουμε ότι η κυβέρνηση της Νορβηγίας μαζί με μας, το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για το Χρέος και την Ανάπτυξη (Eurodad), και την αμερικάνικη πρωτοβουλία Jubilee USA φιλοξενούν στην ετήσια γενική συνέλευση του ΟΗΕ τον Σεπτέμβριο μια εκδήλωση που προβάλει σε διεθνές επίπεδο τον λογιστικό έλεγχο της Νορβηγίας. Επίσης θα συζητηθούν οι αρχές του ΟΗΕ για υπεύθυνο δανεισμό και μηχανισμό επίλυσης κρίσεων χρέους.

-      Πιστεύεις ότι οι αρχές του ΟΗΕ για τον υπεύθυνο δανεισμό πρέπει να γίνονται σεβαστές σε κάθε δανειακή σύμβαση;

-      Για να είμαστε σαφείς οι αρχές του ΟΗΕ δεν σηματοδότησαν και κάποια επανάσταση με την εισαγωγή τους το 2012. Παρόλα αυτά, το γεγονός ότι τέτοιες διεθνείς αρχές ορίστηκαν κι έχουν εισαχθεί είναι ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση πιο υπεύθυνων πρακτικών δανεισμού. Οι αρχές αναγνωρίζουν τις ευθύνες του δανειστή, κάτι που αποτελεί μια θετική εξέλιξη. Πολλές από τις αρχές στοχεύουν στην επίτευξη διαφάνειας και λογοδοσίας εκ μέρους τόσο του δανειστή όσο και του δανειολήπτη. Μπορούν επομένως να συμβάλουν σε πιο υπεύθυνο δανεισμό.

Η UNCTAD αυτή την περίοδο εργάζεται στη κατεύθυνση συγκέντρωσης ευρείας υποστήριξης γι’ αυτές τις αρχές. Μέχρι στιγμής 13 χώρες τις έχουν υιοθετήσει: Αργεντινή, Βραζιλία, Καμερούν, Κολομβία, Γκαμπόν, Γερμανία, Ονδούρα, Ιταλία, Νεπάλ, Νορβηγία, Μαυριτανία, Μαρόκο και Παραγουάη. Για να λειτουργήσουν και να εμπεδωθούν είναι αναγκαίο ακόμη περισσότερο χώρες να αναγνωρίσουν αυτές τις αρχές και να δηλώσουν δημόσια ότι σκοπεύουν να τις εφαρμόσουν.

Δυστυχώς οι αρχές δεν είναι δεσμευτικές κι έτσι κράτη που δεν συμμορφώνονται με αυτές δεν μπορούν να υποστούν κυρώσεις. Ελπίζουμε όμως ότι με τον καιρό αυτές οι αρχές θα αποκτήσουν πιο δεσμευτικό χαρακτήρα και θα εφαρμοστούν σε διμερή και πολυμερή συμβόλαια δανεισμού.

-      Σήμερα, τι σηματοδοτεί πρακτικά στις σχέσεις μεταξύ πιστωτών και οφειλετών η έννοια της ευθύνης του πιστωτή;

-      Με το πέρασμα των χρόνων η απόλυτη ευθύνη για τα χρέη βαραίνει την πλευρά του οφειλέτη. Ο όρος συνευθύνη του πιστωτή δημιουργεί ένα ρήγμα με την ιδέα ότι ο οφειλέτης είναι υπεύθυνος για το χρέος, ακόμη και για το επαχθές και το μη βιώσιμο. Στην ευθύνη του πιστωτή περιλαμβάνεται η διενέργεια λογιστικών ελέγχων για να επιβεβαιωθεί ότι δεν λαμβάνουν πληρωμές επί μη νομιμοποιημένου χρέους, η διαγραφή απαιτήσεων που μπορεί να προέρχονται από ανεύθυνο δανεισμό και η εφαρμογή των αρχών του υπεύθυνου δανεισμού σε κάθε μορφή δανεισμού.

-      Και στην Ελλάδα επίσης έχει κατατεθεί το αίτημα σχηματισμού επιτροπής λογιστικού ελέγχου ως ένα μέσο για την ακύρωση τουλάχιστον ενός μέρους του δημόσιου χρέους. Οι ελληνικές κυβερνήσεις έχουν απορρίψει το αίτημα λέγοντας ότι είναι θέμα τιμής για την Ελλάδα να αποπληρώσει το χρέος της. Στην πράξη έχουν εκχωρήσει κάθε δικαίωμα ρύθμισης του χρέους στους πιστωτές με αποτέλεσμα έπειτα από δύο μίνι αναδιαρθρώσεις (3.2011 και 11.2012) και μια γιγαντιαίων διαστάσεων (3.2012) να είναι ακόμη μη βιώσιμο, ενώ είναι ξανά στο τραπέζι η συζήτηση για ένα νέο κούρεμα. Πιστεύεις ότι το αίτημα του λογιστικού ελέγχου εφαρμόζεται μόνο στις αναπτυσσόμενες χώρες;

-      Πιστεύω ότι οι λογιστικοί έλεγχοι είναι ένα σημαντικό εργαλείο τόσο για τις αναπτυγμένες όσο και για τις αναπτυσσόμενες χώρες, όπως επίσης τόσο για τις χώρες-χρεώστες όσο και για τις χώρες-πιστωτές προκειμένου να αποσαφηνίσουν ποια δάνεια είναι νομιμοποιημένα. Όλα τα μέρη θα πρέπει να συμφωνήσουν σε λογιστικούς ελέγχους σε συμφωνία με τις αρχές του υπεύθυνου δανεισμού προκειμένου να κάνουν καθαρό ότι δεν εισπράττουν πληρωμές από μη νομιμοποιημένα χρέη.