Από το ‘Μνημόνιο ή Δραχμή’ στο ‘Μνημόνιο ή Φασισμός’

Costas Lapavitsas

Το γνησιότερο πολιτικό τέκνο των Μνημονίων είναι η Χρυσή Αυγή. Το κόμμα αυτό παρουσιάζεται ως ‘αντισυστημικό’, ενώ στην πραγματικότητα είναι ο τελικός στυλοβάτης των σάπιων κοινωνικών σχέσεων που έφεραν την κρίση. Δεν είναι όμως ένα απλό εργαλείο στα χέρια των κύκλων εξουσίας, μια σύγχρονη μορφή του παρακράτους της μετεμφυλιοπολεμικής περιόδου. Απεναντίας, πρόκειται για τερατογένεση που έχει σχετική ανεξαρτησία και μπορεί να απειλήσει το κυρίαρχο πλέγμα πολιτικής εξουσίας.

Τέτοιος είναι ιστορικά ο χαρακτήρας του φασισμού και γι’ αυτό αποδείχτηκε τόσο επικίνδυνος στην Ευρώπη και αλλού. Η αποτελεσματική αντιμετώπισή του στην Ελλάδα απαιτεί ξεκάθαρη αντίληψη της φύσης του. Είναι βέβαιο ότι αυτοί που έφεραν τη χώρα σ’ αυτήν την κατάντια - και που συνεχίζουν να κυβερνούν - δεν πρόκειται να τον εξουδετερώσουν. 

Τα Μνημόνια άλλαξαν την Ελλάδα, χωρίς να αλλάξουν τους μηχανισμούς κοινωνικής και πολιτικής εξουσίας που ευθύνονται για την κρίση. Έφεραν εθνική καταστροφή στην οικονομία, με τεράστια ανεργία και πτώση των μισθών, τσακίζοντας την εργατική τάξη. Συνέτριψαν τα μικρομεσαία στρώματα με φόρους, κατάρρευση των επιχειρήσεων και απαξίωση της ακίνητης περιουσίας. Η αίσθηση διάλυσης έγινε διάχυτη στην παιδεία και την υγεία. Άρχισαν να σπάνε οι συνδετικοί ιστοί της κοινωνίας, να μεγαλώνει ο φόβος για το έγκλημα και την ανομία.

Τα Μνημόνια άλλαξαν και το κράτος. Με το πρόσχημα της εξυγίανσης, αφαίρεσαν από το δημόσιο μηχανισμούς και ικανότητες, έθεσαν υπό διωγμό τους δημόσιους υπάλληλους, αποδιοργάνωσαν τις ένοπλες δυνάμεις. Όσοι ασχολούνται σοβαρά με το θέμα του κράτους γνωρίζουν ότι σε τέτοιες συνθήκες δεν προκύπτει εξυγίανση, αλλά το αντίθετο. Οι μηχανισμοί της διαφθοράς και της διαπλοκής γίνονται σκληρότεροι, προσεταιρίζονται τους ξένους και δημιουργούν ολιγαρχία. Ταυτόχρονα εμφανίζονται παράπλευροι μηχανισμοί, συχνά με μαφιόζικη δομή, που υποκαθιστούν το εξασθενημένο κράτος.

Τα Μνημόνια, τέλος, γέννησαν έντονο αίσθημα εθνικής ταπείνωσης και εξευτελισμού. Η Ελλάδα φάνηκε να ζητιανεύει, να υπακούει πειθήνια σε έξωθεν εντολές, να τρέμει την άφιξη άχρωμων γραφειοκρατών που δίνουν εντολές. Οι Έλληνες αισθάνθηκαν βαρύ το πλήγμα από την απώλεια εθνικής αξιοπρέπειας και το συνεχή διασυρμό τους στα διεθνή μέσα ενημέρωσης. 

Η Χρυσή Αυγή γρήγορα κατάλαβε την απόγνωση και το θυμό των εργατικών και μεσαίων στρωμάτων, την ανασφάλεια από τη διάρρηξη των κοινωνικών δεσμών. Χωρίς να έχει συνεκτικό οικονομικό  πρόγραμμα – πως θα μπορούσε άλλωστε; – μίλησε σκληρά κατά των Μνημονίων. Ταυτόχρονα πρόβαλε τον εαυτό της ως το κόμμα με τα καθαρά χέρια που νοιάζεται για την καθημερινή ζωή του ‘Ελληνα. Βρήκε στους μετανάστες τον εύκολο υπαίτιο της κοινωνικής καταστροφής και πρότεινε φαινομενικά απλές λύσεις βίας. Απόκτησε στενή διασύνδεση με το κράτος που ήδη δεχόταν διαλυτικές πιέσεις, ιδίως τα σώματα ασφαλείας, δημιουργώντας παράπλευρους μηχανισμούς. Εκμεταλλεύτηκε το αίσθημα εθνικής ταπείνωσης μιλώντας στο λαϊκό κόσμο για τη σημαία, τις εθνικές παραδόσεις, την ιστορία.

Η αλήθεια είναι ότι η Χρυσή Αυγή είναι κλασικός φασισμός που προσπαθεί να κρύβεται προσεκτικά γιατί ξέρει ότι ο ελληνικός λαός δεν έχει ξεχάσει την Κατοχή και αντιδρά αυτόματα σε ότι θυμίζει τους Ναζί. Εμφανίζεται ως αντισυστημική δύναμη απορρίπτοντας το διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα, ενώ πρόκειται για τη χρυσή εφεδρεία του επιχειρηματικού κατεστημένου. Πάνω απ’ όλα όμως, δεν είναι φυσιολογικός ‘παίκτης’ στην πολιτική σκηνή. Η λατρεία της βίας, ο πρωτόγονος ρατσισμός, η αρχαιόπληκτη πίστη στα σύμβολα και η στρατιωτική της δομή την κάνουν επικίνδυνη για την ομαλή αστική εξουσία. Αυτή η διάσταση του φασισμού βρίσκεται πίσω από τις πρόσφατες εξελίξεις.

Η περίοδος μετά το καλοκαίρι αποδείχθηκε κρίσιμη για το μνημονιακό στρατόπεδο. Η επίσημη θέση του είναι ότι το πρόγραμμα πετυχαίνει, η ύφεση τελειώνει και σύντομα η χώρα θα μπει δυναμικά στην ανάπτυξη. Η κυβέρνηση γνωρίζει φυσικά ότι αυτή η πλασματική εικόνα δεν αντέχει ούτε λεπτό κριτικής. Στην πράξη η Ελλάδα θα χρειαστεί νέο δάνειο, ενώ η κατεστραμμένη οικονομία θα λιμνάσει για χρόνια. Με την κοινωνία να βρίσκεται στα όριά της και την εκλογική δύναμη του κυβερνητικού συνασπισμού να φθίνει, το αδιέξοδο ορθώθηκε απειλητικά.

Η εκρηκτική δυναμική φάνηκε από τις κινητοποιήσεις στο χώρο της παιδείας, αλλά και από την απειλητική εμφάνιση της Χρυσής Αυγής. Η επίθεση κατά του ΚΚΕ και των συνδικαλιστών στο Πέραμα έστειλε μήνυμα αυτοπεποίθησης. Η δολοφονία του Παύλου Φύσσα έδειξε ότι είχε φτάσει η ώρα να χυθεί αίμα Ελλήνων και όχι μόνο μεταναστών. Έχοντας προσβάσεις στο κράτος, ο φασισμός έκανε επίδειξη ισχύος και ατιμωρησίας.

Η απότομη κινητοποίηση του κρατικού μηχανισμού κατά της Χρυσής Αυγής, με τη σύλληψη της ηγεσίας της, δείχνει ότι το μνημονιακό στρατόπεδο αποφάσισε να βγει από το αδιέξοδο δίνοντας ένα μάθημα και περιορίζοντας τον κίνδυνο της φασιστικής Δεξιάς. Η μνημονιακή πολιτική στηρίχτηκε από την πρώτη ώρα στο φόβο, χρησιμοποιώντας το εκβιαστικό δίλημμα ‘Μνημόνιο ή Δραχμή’ για να τρομοκρατήσει τα μεσαία κυρίως στρώματα. Τώρα που ο εκβιασμός αυτός έχασε την ισχύ του, απαιτείται νέο εργαλείο φόβου. Το μνημονιακό στρατόπεδο δοκιμάζει λοιπόν το νέο εκβιαστικό δίλημμα: ‘Μνημόνιο ή Φασισμός’.

Η κυβέρνηση πήρε την απόφαση να εμφανίσει το φασισμό ως εθνικό κίνδυνο που η αντιμετώπισή του θα γίνει από τους κρατικούς μηχανισμούς καταστολής, αρκεί να συμπαραταχθούμε γύρω από την ‘ευρωπαϊκή προοπτική’ και τις ‘μεταρρυθμίσεις’. Αυτό είναι το ουσιαστικό περιεχόμενο του ‘συνταγματικού τόξου’ που προσφάτως ανακάλυψε ο κ. Βενιζέλος. Όλοι μαζί, με υπομονή, εγκαρτέρηση και πίστη στις αστυνομικές δυνάμεις, μέχρι να έρθουν καλύτερες μέρες. Αλλιώς έχει φασισμό.

Το νέο δίλημμα είναι απολύτως πλαστό και εξαιρετικά επικίνδυνο. Η νομιμότητα και η ομαλότητα που ευαγγελίζεται η κυβέρνηση είναι αυτή της φτώχειας και του κρατικού αυταρχισμού. Όχι μόνο δεν αντιμετωπίζεται έτσι αποτελεσματικά ο φασισμός, αλλά μπορεί και να ισχυροποιηθεί αν περιβληθεί το μανδύα της αντικαθεστωτικής δύναμης που την κυνηγάει το μνημονιακό κράτος.

Ο κόσμος που στηρίζει τη Χρυσή Αυγή δεν είναι ούτε πεπεισμένος φασίστας, ούτε μισαλλόδοξος εγκληματίας, ούτε σκληρός ρατσιστής. Είναι κατά κανόνα άνθρωποι αγανακτισμένοι που ζητούν λύση εδώ και τώρα στα τεράστια προβλήματα που δημιούργησαν τα Μνημόνια. Εξεγείρονται όταν βλέπουν τους γνωστούς αστέρες της πολιτικής ζωής και των ΜΜΕ που ευθύνονται για την καταστροφή να συνεχίζουν να κυβερνούν τη χώρα. Το αντιμνημονιακό στρατόπεδο μπορεί να τους κερδίσει αν εμφανιστεί ως πειστική δύναμη ανατροπής και πραγματικής αλλαγής. Ένα ενιαίο μέτωπο εργατικών και λαϊκών δυνάμεων με ριζοσπαστική προοπτική μπορεί να εξαλείψει τη δολοφονική δράση του φασισμού. Για να γίνει όμως αυτό πρέπει πρώτα να απορριφθεί το πλαστό δίλημμα ‘Μνημόνιο ή Φασισμός’.