Δημήτρης Β. Παπαδημητρίου: «Το 2013 και το 2014 θα είναι ακόμη πιο ταραχώδη από το 2012»

Ημερομηνία δημοσίευσης: 17/02/2013

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ Χ. Ι. ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟΥ*

Οι οικονομολόγοι της κυβέρνησης θα έπρεπε να έχουν πειστεί έως τώρα ότι τα μέτρα λιτότητας που εφαρμόζονται δεν θα καταλήξουν σε ένα ελληνικό «success story»

Ανάκαμψη προς το τέλος του 2013; Ούτε κατά διάννοια, μας λέει στη συνέντευξη που ακολουθεί ο κ. Δημήτρης Β. Παπαδημητρίου, πρόεδρος του διεθνούς φήμης Levy Economics Institute, Καθηγητής Οικονομικών στην έδρα “Jerome Levy” και εκτελεστικός αντιπρόεδρος του Bard College στη Νέα Υόρκη. Όχι μόνο αυτό, αλλά η κατάσταση της ελληνικής οικονομίας το 2013 και το 2014 θα είναι ακόμη χειρότερη από αυτή του 2012, εάν η ελληνική κυβέρνηση συνεχίσει με τα μέτρα που εφαρμόζονται. Ελπίζει μόνο ότι θα βρεθεί μια κυβέρνηση που θα έχει την τόλμη και το όραμα να πει “enough is enough” («ως εδώ και μη παρέκει»). Ο κ. Παπαδημητρίου έχει εκτελέσει χρέη αντιπροέδρου στην Επιτροπή για την Επιθεώρηση του Εμπορικού Ελλείμματος του αμερικανικού Κογκρέσου και έχει διατελέσει διακεκριμένος μελετητής στην Ακαδημία Κοινωνικών Επιστημών της Σαγκάης.

* Η ελληνική οικονομία βρίσκεται σε σπειροειδή πτώση για σχεδόν έξι χρόνια τώρα, με τις χειρότερες πτυχές τής ύφεσης να οφείλονται φυσικά στη βίαιη δημοσιονομική εξυγίανση και στα δρακόντεια μέτρα λιτότητας. Ωστόσο, στελέχη της σημερινής κυβέρνησης και άλλοι θεσμικοί παράγοντες αισιοδοξούν ότι επέρχεται η ανάκαμψη. Εξαπάτηση, ψευδείς προσδοκίες ή προβλέψεις βασισμένες όντως σε πραγματικές ενδείξεις;
 

Αν οι προβλέψεις βασίζονται σε μη ρεαλιστικές και ριζικά εσφαλμένες υποθέσεις, τότε ναι, μπορεί κάποιος να είναι αισιόδοξος, ακόμη και σε κατάσταση ευφορίας όσον αφορά την ανάκαμψη της οικονομίας. Αυτό συμβαίνει συνέχεια με τα καθεστωτικά οικονομικά, όπου χρησιμοποιούνται πολύ εξελιγμένα μακρο-οικονομικά μοντέλα, αλλά τα οποία δεν έχουν καμία σχέση με τις πραγματικές συνθήκες που επικρατούν. Το έχουμε δει αυτό το έργο και με τις προβλέψεις της τρόικας για την αύξηση του ελληνικού ΑΕΠ, τα κυβερνητικά ελλείμματα και το χρέος. Αυτού του είδους οι προβλέψεις σχεδόν πάντα αναθεωρούνται και πάντα προς το χειρότερο, επειδή βασίζονται σε ανοησίες σχετικά με τη συμπεριφορά των αγορών. Πάντως, οι οικονομολόγοι της κυβέρνησης θα έπρεπε να έχουν πειστεί έως τώρα ότι τα μέτρα λιτότητας που εφαρμόζονται δεν θα καταλήξουν σε ένα ελληνικό «success story». Αλλά δεν λένε να το καταλάβουν, παρά τα συγκεχυμένα μηνύματα που εκπέμπονται από την κυβέρνηση προς την κοινή γνώμη: έτσι, τη μία ημέρα ανακοινώνεται ότι θα επιτευχθεί διαρθρωτικό πλεόνασμα, την άλλη ότι τα φορολογικά έσοδα είναι εκτός στόχου και πως το κενό αυτό θα πρέπει να καλυφθεί (μια δήλωση που εκτός από κουραστική είναι πλέον και εξοργιστική) με «επιπλέον» περικοπές δαπανών και μειώσεις σε μισθούς και συντάξεις. Όλο αυτό το σκηνικό μπορεί να θεωρηθεί ως μια επικοινωνιακή στρατηγική που πράγματι αγγίζει τα όρια της εξαπάτησης. Αλλά αυτά τα πολιτικάντικα μηνύματα δεν αφορούν τους Έλληνες πολίτες και φυσικά ο κόσμος δεν θα έπρεπε να απασχολεί στο ελάχιστο τον εαυτό του με τα μακιαβελικά τρικ της κυβέρνησης. Αυτό που θέλει να γνωρίζει είναι η στρατηγική της κυβέρνησης για την καταπολέμηση της ανεργίας, τη συντριβή του βιοτικού επιπέδου και τη διάβρωση του κοινωνικού ιστού της χώρας μας. Γιατί μέχρι τώρα καμία κυβέρνηση δεν έχει ασχοληθεί με αυτά τα ζητήματα, παρά το γεγονός ότι αυτά είναι τα ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν προκειμένου να αποφευχθεί μια ολική εθνική καταστροφή.

* Το ΔΝΤ παραδέχθηκε για δεύτερη φορά σε τέσσερις μήνες ότι δεν υπολόγισε σωστά τον δημοσιονομικό πολλαπλασιαστή όσον αφορά τον αντίκτυπο των περικοπών του προϋπολογισμού στην ανάπτυξη. Αθώο λάθος ή ψεύτικη δικαιολογία για μία κατά τα άλλα θεαματικά αποτυχημένη πολιτική;

Αν έπρεπε να διαλέξω ανάμεσα σε ένα αθώο λάθος και μια ψεύτικη δικαιολογία, θα επέλεγα το δεύτερο. Κι αυτό επειδή η παραδοχή του ΔΝΤ ότι υπολόγισε εσφαλμένα τους δημοσιονομικούς πολλαπλασιαστές δεν συνεπάγεται, όσον αφορά το Ταμείο, καμία αλλαγή στους όρους που συμφωνήθηκαν για τα προγράμματα «διάσωσης». Το ΔΝΤ είναι διαβόητο για τις εξωφρενικές του εκτιμήσεις όσον αφορά τους δημοσιονομικούς πολλαπλασιαστές που χρησιμοποιεί στις παρεμβάσεις του. Εφαρμόζει δίχως παρέκκλιση την πολιτική «ένα μέγεθος για όλους» - ανεξάρτητα αν πρόκειται για χώρες της Λατινικής Αμερικής, της Ευρώπης ή αλλού. Αλλά τώρα που έχει παραδεχθεί πόσο έξω έπεσαν οι εκτιμήσεις του για την Ελλάδα, και δεν έχει ποτέ στο παρελθόν παραδεχθεί κάτι τέτοιο, είναι ανήθικο να αρνηθεί να προσαρμόσει ανάλογα τα προγράμματα δημοσιονομικής εξυγίανσης. Ο κλήρος, συνεπώς, πέφτει στην κυβέρνηση να διεκδικήσει επιθετικά την επαναδιαπραγμάτευση των μέτρων λιτότητας, σε συνδυασμό με την παράταση της περιόδου για την εφαρμογή της δημοσιονομικής εξυγίανσης. Να πει “enough is enough,” αντί να ακολουθεί πειθήνια τις εντολές της τρόικας. Η ελληνική κυβέρνηση θα μπορούσε να μετατραπεί σε έναν φορέα αλλαγής, όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και τις άλλες χώρες της περιφέρειας. Το ΔΝΤ θα επιμείνει στην ίδια πολιτική που εφαρμόζει καθαρά για λόγους εγωισμού, ιδιαίτερα από τη στιγμή που δεν θα βρεθεί μια κυβέρνηση να του πει πόσο εντελώς άσχετος και επικίνδυνος είναι, τελικά, αυτός ο οργανισμός.

* Το Levy Economics Institute χρησιμοποιεί το ειδικά σχεδιασμένο μακρο-μοντέλο του για την εκτίμηση των βραχυπρόθεσμων και μεσοπρόθεσμων τάσεων στην ελληνική οικονομία; Τι θα πρέπει να περιμένουμε για το 2013 και το 2014;

Όπως γνωρίζετε, το μακρο-οικονομικό μοντέλο που αναπτύχθηκε για την Ελλάδα βασίζεται σε μια παρόμοια δομή ενός μοντέλου που χρησιμοποιούμε για τις Ηνωμένες Πολιτείες και το οποίο είναι ένα ευρέως αναγνωρισμένο μακρο-μοντέλο για τις ακριβείς προσομοιώσεις της πορείας των χρηματοοικονομικών ισορροπιών για τον κυβερνητικό, ιδιωτικό και εξωτερικό τομέα για τα επόμενα 4-5 χρόνια. Το μοντέλο του Levy Institute διαφέρει σημαντικά από τα μακρο-οικονομικά μοντέλα που αναπτύχθηκαν και χρησιμοποιούνται από το ΔΝΤ, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και την Παγκόσμια Τράπεζα. Το μοντέλο μας μπορεί να προσομοιώσει τα δημόσια ελλείμματα, τα ελλείμματα του ιδιωτικού τομέα (τόσο των νοικοκυριών όσο και των επιχειρήσεων) και τα ελλείμματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών για το ενδιάμεσο χρονικό διάστημα. Το 2006, για παράδειγμα, είμαστε σε θέση να προβλέψουμε με ακρίβεια τη Μεγάλη Κάμψη του 2007-09 για τις ΗΠΑ και την παγκόσμια οικονομία. Το μακρο-οικονομικό μοντέλο του Levy Institute για την ελληνική οικονομία προβλέπει ότι θα επιτευχθεί μεν διαρθρωτική ισορροπία στον δημόσιο τομέα το 2014, αλλά το συνολικό έλλειμμα θα συνεχίσει να είναι πολύ υψηλό και θα εκτοξεύσει το δημόσιο χρέος σε ακόμη υψηλότερα επίπεδα, καθιστώντας το απόλυτα μη βιώσιμο. Εκτιμούμε ότι ένα νέο, πολύ γενναίο «κούρεμα» της τάξης του 60-70% θα είναι αναγκαίο τα επόμενα δύο χρόνια και ο δανεισμός με ακόμη χαμηλότερα επιτόκια. Αλλά οι προβλέψεις δεν τελειώνουν εδώ, και οι προβλέψεις για τα ελλείμματα και το χρέος δεν είναι καν οι πιο σημαντικές. Τα χειρότερα αφορούν την ανεργία και την πτώση του ετήσιου κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Το 2013 και το 2014 θα είναι ακόμη πιο ταραχώδεις χρονιές από ό,τι ήταν το 2012.

* Ως ήταν αναμενόμενο, το πνεύμα της λιτότητας επιβλήθηκε και στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό, με την Ελλάδα να λαμβάνει τελικά αρκετά δισεκατομμύρια ευρώ λιγότερα από τα ταμεία της Ε.Ε. για την περίοδο 2014-2021 από ό,τι είχε λάβει κατά την προηγούμενη περίοδο. Πόσο μεγάλη επίδραση μπορεί να έχει αυτή η εξέλιξη στις μελλοντικές τάσεις ανάπτυξης;

Την περίοδο μεταξύ 2007-2014, η Ελλάδα έλαβε πάνω από 20 δισ. ευρώ από τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά ταμεία και το ταμείο συνοχής. Όπως γνωρίζουμε, ο καινούργιος ευρωπαϊκός προϋπολογισμός, που συμφωνήθηκε την περασμένη εβδομάδα, είναι χαμηλότερος για την περίοδο 2014-2021, θύμα της υστερίας της λιτότητας που έχει κυριεύσει την Ευρώπη, και η κατανομή για την Ελλάδα είναι επίσης πολύ χαμηλότερη από αυτήν της προηγούμενης περιόδου. Δεν είναι ξεκάθαρο πόσο δυναμικά διαπραγματεύτηκε η κυβέρνηση την ξεχωριστή περίπτωση της Ελλάδας, που αποτελεί τη μοναδική χώρα που βρίσκεται σε βαθιά ύφεση για έξι συνεχόμενα χρόνια, με σωρευτική μείωση του ΑΕΠ άνω του 20%. Αλλά αν υπολογίσουμε τον δημοσιονομικό πολλαπλασιαστή περίπου στο 2, κάθε ευρώ που θα επενδύεται μέσω αυτού του ευρωπαϊκού προγράμματος, ή άλλων αναπτυξιακών προγραμμάτων, θα έχει διπλάσια οικονομική απόδοση με ανάλογη αύξηση στην απασχόληση. Διάφορες εκτιμήσεις δείχνουν, για παράδειγμα, ότι μια μείωση της τάξης των τεσσάρων δισεκατομμυρίων ευρώ από αυτά τα κονδύλια θα μπορούσε να έχει επιπτώσεις στο ΑΕΠ μιας χώρας ακόμη και της τάξης των είκοσι επτά δισεκατομμυρίων ευρώ και να περιορίσει κατά εκατόν είκοσι πέντε χιλιάδες την αύξηση νέων θέσεων εργασίας για την περίοδο 2014-2021. Όπως μπορείτε να συμπεράνετε, συνεπώς, η επίπτωση της μείωσης των κονδυλίων που θα λάβει η χώρα για τα επόμενα έξι χρόνια είναι πολύ σημαντική, ειδικά για μία χώρα που οικονομικά βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση και με τους ανέργους να πλησιάζουν τα 1,5 εκατομμύρια.

* Ποιες είναι οι προβλέψεις του Levy Institute για την οικονομία των ΗΠΑ;

-Οι ΗΠΑ βιώνουν μια κατάσταση εύθραυστης ανάκαμψης. Η οικονομική ανάπτυξη είναι αναιμική και η ανεργία και η υποαπασχόληση παραμένουν πεισματικά σε υψηλά επίπεδα. Η επικίνδυνη και εξωφρενική ιδέα της λιτότητας έχει αγκαλιάσει πολλούς στην Ουάσιγκτον. Ο πρόεδρος Ομπάμα απέτυχε να πείσει με δυναμικό τρόπο την άλλη πλευρά για τους κινδύνους που εσωκλείει η αποτυχία μιας νέας, σημαντικής τόνωσης της οικονομίας. Τα αρνητικά στοιχεία του ΑΕΠ για το τελευταία τρίμηνο του 2012 ήταν μια κλήση αφύπνισης. Οι προβλέψεις του Levy Institute δείχνουν ότι για να επιτευχθεί μια σημαντική μείωση της ανεργίας, ας πούμε στο επίπεδο του 6,5% ή 5,5%, το κυβερνητικό έλλειμμα θα πρέπει να διατηρηθεί στα σημερινά επίπεδα. Αν γίνει αυτό, η ανεργία μπορεί να μειωθεί στο επίπεδο που αναφέραμε σε δύο και τρία χρόνια αντίστοιχα. Αλλά αυτό δεν είναι ικανοποιητικό, που σημαίνει ότι απαιτείται μεγαλύτερη τόνωση της οικονομίας προκειμένου να επιτευχθούν τα προαναφερθέντα επίπεδα ανεργίας σε συντομότερο χρονικό διάστημα. Το επιπλέον κόστος που θα προκύψει είναι ακόμη τιμή ευκαιρίας, αφού θα ωθήσει την οικονομία σε υψηλότερα ποσοστά ανάπτυξης και θα αυξήσει την απασχόληση και τα εισοδήματα. Δυστυχώς, όμως, υπάρχουν πολλοί που δεν θέλουν για κάποιο λόγο να δουν αυτήν την πραγματικότητα. Έτσι, ο «δημοσιονομικός γκρεμός» συνεχίζει να αποτελεί απειλή και μπορεί να τον βρούμε ξανά σύντομα μπροστά μας. Τα πάντα θα εξαρτηθούν από τη θέση που θα πάρει το αμερικανικό Κογκρέσο και ο πρόεδρος Ομπάμα.

* Έχετε δώσει το τελευταίο διάστημα μια σειρά συνεντεύξεων στις ΗΠΑ σε μεγάλα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, όπου προειδοποιείτε για τον κίνδυνο της μη δημοσιονομικής τόνωσης της οικονομίας. Ποια είναι η πραγματική εκτίμησή σας για την όλη κατάσταση;

Θέλω να πιστεύω ότι στο τέλος θα υπερισχύσει η λογική και όχι η ιδεολογία και οι προκαταλήψεις. Αλλά δεν είμαι σίγουρος γι' αυτό. Κοιτάξτε την κατάσταση στην Ελλάδα και την υπόλοιπη Ευρώπη. Τελικά, όμως, ίσως επικρατήσει στις ΗΠΑ μια πιο ισορροπημένη κατάσταση.

* Προσδοκάτε ότι θα επιστρέψει η παγκόσμια οικονομία σε κρίση και ύφεση εάν η οικονομία της Ευρώπης καταγράψει ξανά αρνητικά ποσοστά ανάπτυξης το 2013;

Η κρίση στην Ευρωζώνη δεν έχει τελειώσει σε καμία περίπτωση. Δεν έχει γίνει καμία σοβαρή προσπάθεια μέχρι τώρα για να επισκευαστεί το ελαττωματικό οικοδόμημα του ευρώ. Συνεχίζει να επικρατεί έντονη διαφωνία όσον αφορά την ανάγκη μιας δημοσιονομικής και τραπεζικής ένωσης και, πιο σημαντικό, όσον αφορά τη γνωμάτευση για την προώθηση της ανάπτυξης. Αντιθέτως, οι υπεύθυνοι για τη διαχείριση της Ε.Ε. συζητούν για τους τρόπους με τους οποίους θα μειώσουν περαιτέρω τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό, δηλαδή σε λιγότερο από το 1% του ΑΕΠ της Ευρώπης, ο οποίος, σε σύγκριση με τον προϋπολογισμό των ΗΠΑ, είναι δεκαοκτώ φορές μικρότερος.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ζούμε σε μια αλληλένδετη παγκόσμια οικονομία, που σημαίνει ότι σε περίπτωση που παραπαίει ένα μεγάλο εμπορικό μπλοκ, όπως η Ευρώπη, ή η ΗΠΑ, ή η Ασία, οι επιπτώσεις για τον υπόλοιπο κόσμο μπορεί να είναι οδυνηρές. Η σύντομη λοιπόν απάντηση στο ερώτημά σας είναι, ναι, η παγκόσμια οικονομία θα βρεθεί ξανά σε κατάσταση ύφεσης εάν η ανάπτυξη στην Ευρώπη συνεχίσει να είναι αρνητική και για το τρέχον έτος.

*Ο Χ. Ι. Πολυχρονίου είναι ερευνητής και Policy Fellow στο Levy Economics Institute του Bard College

* Ο Δημήτρης Β. Παπαδημητρίου είναι πρόεδρος Levy Economics Institute)