23/03/2013
Του Αρη Χαζτηστεφάνου
Κάποτε ζούσε ένας κύριος που λεγόταν Μπανκς (τράπεζα) και θέλησε να φέρει τον γιο του, τον μικρό Μάικλ, να δει πώς περνάει τις μέρες του στη δουλειά. Τα στελέχη της τράπεζας προσπάθησαν να πείσουν τον Μάικλ να καταθέσει το χαρτζιλίκι του σε ένα λογαριασμό και τελικά του το άρπαξαν από το χέρι. Ο μικρός όμως αντέδρασε γιατί ήθελε με τα χρήματα να αγοράσει σπόρους για να ταΐσει τα περιστέρια. «Δώσε μου τα λεφτά μου πίσω» φώναζε στον διευθυντή της τράπεζας. «Γιατί δεν δίνουν τα λεφτά του παιδιού;» αναρωτήθηκε τότε ένας άλλος πελάτης. «Θέλω κι εγώ τα λεφτά μου πίσω» είπε ένας τρίτος. Και τότε ο διευθυντής της τράπεζας φώναξε: «Σταματήστε τις πληρωμές». Η τράπεζα χρεοκόπησε καθώς είχε μόλις σημειωθεί αυτό που οι οικονομολόγοι αποκαλούν Bank Run – ένας τραπεζικός πανικός.
Η ιστορία μας, όπως ίσως θα θυμάστε, είναι βγαλμένη από μια σκηνή της ταινίας Μέρι Πόπινς, η οποία για δεκαετίες περνούσε απαρατήρητη από τους περισσότερους θεατές. Ισως γιατί η ταινία κυκλοφόρησε στη δεκαετία του ’60, όταν ο μεταπολεμικός καπιταλισμός γνώριζε ημέρες λαμπρής δόξας και το τραπεζικό σύστημα έμοιαζε ακλόνητο από κάθε εσωτερική ή εξωτερική απειλή. Το μυθιστόρημα, όμως, στο οποίο βασίστηκε η ταινία, γράφτηκε από την Πάμελα Λίντον Τράβερς στα μέσα της δεκαετίας του ’30, όταν ο πλανήτης ζούσε τη Μεγάλη Ύφεση, η οποία ακολούθησε το χρηματιστηριακό κραχ του 1929.
Εκτοτε οι τραπεζικοί πανικοί θα στοιχειώσουν το συλλογικό υποσυνείδητο του δυτικού κόσμου. Αποτελούν τη φωτογραφική απεικόνιση ενός συστήματος που καταρρέει και τα συντρίμμια του καταπλακώνουν πρώτα τους πιο αδύναμους.
Ο τραπεζικός πανικός είναι μια έννοια παλιά όσο και το τραπεζικό σύστημα. Απλουστεύοντας, υπερβολικά, τον μηχανισμό που τον προκαλεί, θα λέγαμε ότι όλα ξεκινούν από το γεγονός ότι οι τράπεζες δεν διατηρούν στα χρηματοκιβώτιά τους όλα τα χρήματα που τους δίνουν οι καταθέτες τους. Κάποια από αυτά τα χρήματα επενδύονται και κάποια γίνονται δάνεια προσφέροντας κέρδη στις τράπεζες. Παράλληλα, μέσα από αυτή τη διαδικασία αυξάνεται και η κυκλοφορία του χρήματος στην αγορά – ή όπως λέμε δημιουργείται χρήμα. Με βάση τη θεωρία των μεγάλων αριθμών ένας καλός τραπεζίτης γνωρίζει ότι οι καταθέτες -υπό φυσιολογικές συνθήκες- δεν πρόκειται να έρθουν όλοι μαζί να ζητήσουν τα χρήματά τους. Αν όμως κάτι τέτοιο συμβεί, επειδή οι καταθέτες πιστέψουν ότι η τράπεζα δεν θα έχει να τους δώσει το σύνολο των χρημάτων που έχουν καταθέσει, τα χρήματα πράγματι δεν επαρκούν και η τράπεζα καταρρέει. Τις περισσότερες φορές δηλαδή ο τραπεζικός πανικός αποτελεί μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Για την ιστορία, μάλιστα, ο κοινωνιολόγος Ρόμπερτ Μέρτον που επινόησε τον όρο «αυτοεκπληρούμενη προφητεία» χρησιμοποίησε το παράδειγμα ενός υποθετικού τραπεζικού πανικού για να εξηγήσει τη θεωρία του.
Τα τελευταία χρόνια δεκάδες οικονομολόγοι αλλά και ιστορικοί, όπως ο Νάιαλ Φέργκιουσον, έχουν χρησιμοποιήσει το παράδειγμα της Μέρι Πόπινς για να εξηγήσουν πώς ένα τυχαίο γεγονός, με το οποίο αμφισβητείται η δυνατότητα της τράπεζας να επιστρέψει τα χρήματα των καταθετών στο ακέραιο, μπορεί να οδηγήσει σε κατάρρευση της τράπεζας. Προφανώς οι ίδιοι οικονομολόγοι γνωρίζουν πολύ καλά ότι τέτοιου είδους «τυχαία» περιστατικά σημειώνονται μόνο σε περιόδους βαθιάς κρίσης του καπιταλιστικού συστήματος.
Το ερώτημα όμως που προκύπτει είναι αν θα μπορούσε κάποιος να επιθυμεί την εκδήλωση ενός τραπεζικού πανικού ώστε να τον χρησιμοποιήσει σαν πολιτικό όπλο εναντίον μιας κυβέρνησης ή ενός ολόκληρου λαού.
Πριν από τις τελευταίες βουλευτικές εκλογές στην Ελλάδα, το CNN είχε παρουσιάσει ένα σενάριο του ιδρύματος Peterson Institute for International Economics, το οποίο εμμέσως πλην σαφώς πρότεινε στους ηγέτες του ΠΑΣΟΚ και της Ν.Δ. να προκαλέσουν ένα μίνι τραπεζικό πανικό για να εκθέσουν, όπως έλεγαν, τον ΣΥΡΙΖΑ και να επαναφέρουν στην εξουσία άλλη μια κυβέρνηση τεχνοκρατών. Προφανώς το σενάριο αυτό, που παραπέμπει επικίνδυνα σε θεωρίες συνωμοσίας, δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Και μόνο το γεγονός όμως ότι παρουσιάστηκε από το CNN θύμισε σε αρκετούς ότι ένας τραπεζικός πανικός μπορεί θεωρητικά να είναι και αποτέλεσμα προβοκάτσιας.
Φυσικά δεν χρειάζεται να φανταστεί κανείς σκηνές πανικού σαν αυτές από την ταινία Μέρι Πόπινς για να συνειδητοποιήσει πώς εκδηλώνεται μια τέτοια προβοκάτσια. Και μόνο η στιγμιαία αμφισβήτηση της ικανότητας των τραπεζών μιας χώρας να επιστρέψουν το σύνολο των χρημάτων των καταθετών τους αρκεί για να εξαφανίσει αυτή τη χώρα από τον παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό χάρτη και να μεταφέρει τεράστιο όγκο κεφαλαίων σε άλλους οικονομικούς παραδείσους. Σε οικονομικούς παραδείσους που ανήκουν, λόγου χάρη, στην οικονομική σφαίρα επιρροής… του Βερολίνου. Και όταν η προβοκάτσια έχει ολοκληρωθεί, ο δράστης μπορεί να κοιμάται ήσυχος ότι καμία άλλη χώρα δεν θα αμφισβητήσει ξανά τις εντολές του.
Το πρόβλημα μερικές φορές με αυτές τις κινήσεις είναι ότι υπάρχουν και κάτι μπόμπιρες που, αν μη τι άλλο, αντιστέκονται. Ο μικρός Μάικλ, στη Μέρι Πόπινς, δεν άφησε τελικά τους καρχαρίες των τραπεζών να του πάρουν το χαρτζιλίκι. Και έζησε αυτός καλά και η Μέρι Πόπινς καλύτερα.
…………………………………………………..
ΙΝFO
Δείτε
American Madness (1932)
Η πρώτη απεικόνιση στη μεγάλη οθόνη ενός τραπεζικού πανικού από τον σκηνοθέτη Φρανκ Κάπρα
Marry Poppins (1964)
Τα ίχνη της Μεγάλης Ύφεσης της δεκαετίας του ’30 ελαφρώς καλλωπισμένα από την Disney σε μιούζικαλ.
Marry Poppins & Financial History
Σειρά ομιλιών του διάσημου ιστορικού Νάιαλ Φέργκιουσον για τα αίτια της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2007-2008 στη σχολή LSE του Πανεπιστημίου του Λονδίνου (διαθέσιμο και στο Youtube).
Κάποτε ζούσε ένας κύριος που λεγόταν Μπανκς (τράπεζα) και θέλησε να φέρει τον γιο του, τον μικρό Μάικλ, να δει πώς περνάει τις μέρες του στη δουλειά. Τα στελέχη της τράπεζας προσπάθησαν να πείσουν τον Μάικλ να καταθέσει το χαρτζιλίκι του σε ένα λογαριασμό και τελικά του το άρπαξαν από το χέρι. Ο μικρός όμως αντέδρασε γιατί ήθελε με τα χρήματα να αγοράσει σπόρους για να ταΐσει τα περιστέρια. «Δώσε μου τα λεφτά μου πίσω» φώναζε στον διευθυντή της τράπεζας. «Γιατί δεν δίνουν τα λεφτά του παιδιού;» αναρωτήθηκε τότε ένας άλλος πελάτης. «Θέλω κι εγώ τα λεφτά μου πίσω» είπε ένας τρίτος. Και τότε ο διευθυντής της τράπεζας φώναξε: «Σταματήστε τις πληρωμές». Η τράπεζα χρεοκόπησε καθώς είχε μόλις σημειωθεί αυτό που οι οικονομολόγοι αποκαλούν Bank Run – ένας τραπεζικός πανικός.
Η ιστορία μας, όπως ίσως θα θυμάστε, είναι βγαλμένη από μια σκηνή της ταινίας Μέρι Πόπινς, η οποία για δεκαετίες περνούσε απαρατήρητη από τους περισσότερους θεατές. Ισως γιατί η ταινία κυκλοφόρησε στη δεκαετία του ’60, όταν ο μεταπολεμικός καπιταλισμός γνώριζε ημέρες λαμπρής δόξας και το τραπεζικό σύστημα έμοιαζε ακλόνητο από κάθε εσωτερική ή εξωτερική απειλή. Το μυθιστόρημα, όμως, στο οποίο βασίστηκε η ταινία, γράφτηκε από την Πάμελα Λίντον Τράβερς στα μέσα της δεκαετίας του ’30, όταν ο πλανήτης ζούσε τη Μεγάλη Ύφεση, η οποία ακολούθησε το χρηματιστηριακό κραχ του 1929.
Εκτοτε οι τραπεζικοί πανικοί θα στοιχειώσουν το συλλογικό υποσυνείδητο του δυτικού κόσμου. Αποτελούν τη φωτογραφική απεικόνιση ενός συστήματος που καταρρέει και τα συντρίμμια του καταπλακώνουν πρώτα τους πιο αδύναμους.
Ο τραπεζικός πανικός είναι μια έννοια παλιά όσο και το τραπεζικό σύστημα. Απλουστεύοντας, υπερβολικά, τον μηχανισμό που τον προκαλεί, θα λέγαμε ότι όλα ξεκινούν από το γεγονός ότι οι τράπεζες δεν διατηρούν στα χρηματοκιβώτιά τους όλα τα χρήματα που τους δίνουν οι καταθέτες τους. Κάποια από αυτά τα χρήματα επενδύονται και κάποια γίνονται δάνεια προσφέροντας κέρδη στις τράπεζες. Παράλληλα, μέσα από αυτή τη διαδικασία αυξάνεται και η κυκλοφορία του χρήματος στην αγορά – ή όπως λέμε δημιουργείται χρήμα. Με βάση τη θεωρία των μεγάλων αριθμών ένας καλός τραπεζίτης γνωρίζει ότι οι καταθέτες -υπό φυσιολογικές συνθήκες- δεν πρόκειται να έρθουν όλοι μαζί να ζητήσουν τα χρήματά τους. Αν όμως κάτι τέτοιο συμβεί, επειδή οι καταθέτες πιστέψουν ότι η τράπεζα δεν θα έχει να τους δώσει το σύνολο των χρημάτων που έχουν καταθέσει, τα χρήματα πράγματι δεν επαρκούν και η τράπεζα καταρρέει. Τις περισσότερες φορές δηλαδή ο τραπεζικός πανικός αποτελεί μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Για την ιστορία, μάλιστα, ο κοινωνιολόγος Ρόμπερτ Μέρτον που επινόησε τον όρο «αυτοεκπληρούμενη προφητεία» χρησιμοποίησε το παράδειγμα ενός υποθετικού τραπεζικού πανικού για να εξηγήσει τη θεωρία του.
Τα τελευταία χρόνια δεκάδες οικονομολόγοι αλλά και ιστορικοί, όπως ο Νάιαλ Φέργκιουσον, έχουν χρησιμοποιήσει το παράδειγμα της Μέρι Πόπινς για να εξηγήσουν πώς ένα τυχαίο γεγονός, με το οποίο αμφισβητείται η δυνατότητα της τράπεζας να επιστρέψει τα χρήματα των καταθετών στο ακέραιο, μπορεί να οδηγήσει σε κατάρρευση της τράπεζας. Προφανώς οι ίδιοι οικονομολόγοι γνωρίζουν πολύ καλά ότι τέτοιου είδους «τυχαία» περιστατικά σημειώνονται μόνο σε περιόδους βαθιάς κρίσης του καπιταλιστικού συστήματος.
Το ερώτημα όμως που προκύπτει είναι αν θα μπορούσε κάποιος να επιθυμεί την εκδήλωση ενός τραπεζικού πανικού ώστε να τον χρησιμοποιήσει σαν πολιτικό όπλο εναντίον μιας κυβέρνησης ή ενός ολόκληρου λαού.
Πριν από τις τελευταίες βουλευτικές εκλογές στην Ελλάδα, το CNN είχε παρουσιάσει ένα σενάριο του ιδρύματος Peterson Institute for International Economics, το οποίο εμμέσως πλην σαφώς πρότεινε στους ηγέτες του ΠΑΣΟΚ και της Ν.Δ. να προκαλέσουν ένα μίνι τραπεζικό πανικό για να εκθέσουν, όπως έλεγαν, τον ΣΥΡΙΖΑ και να επαναφέρουν στην εξουσία άλλη μια κυβέρνηση τεχνοκρατών. Προφανώς το σενάριο αυτό, που παραπέμπει επικίνδυνα σε θεωρίες συνωμοσίας, δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Και μόνο το γεγονός όμως ότι παρουσιάστηκε από το CNN θύμισε σε αρκετούς ότι ένας τραπεζικός πανικός μπορεί θεωρητικά να είναι και αποτέλεσμα προβοκάτσιας.
Φυσικά δεν χρειάζεται να φανταστεί κανείς σκηνές πανικού σαν αυτές από την ταινία Μέρι Πόπινς για να συνειδητοποιήσει πώς εκδηλώνεται μια τέτοια προβοκάτσια. Και μόνο η στιγμιαία αμφισβήτηση της ικανότητας των τραπεζών μιας χώρας να επιστρέψουν το σύνολο των χρημάτων των καταθετών τους αρκεί για να εξαφανίσει αυτή τη χώρα από τον παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό χάρτη και να μεταφέρει τεράστιο όγκο κεφαλαίων σε άλλους οικονομικούς παραδείσους. Σε οικονομικούς παραδείσους που ανήκουν, λόγου χάρη, στην οικονομική σφαίρα επιρροής… του Βερολίνου. Και όταν η προβοκάτσια έχει ολοκληρωθεί, ο δράστης μπορεί να κοιμάται ήσυχος ότι καμία άλλη χώρα δεν θα αμφισβητήσει ξανά τις εντολές του.
Το πρόβλημα μερικές φορές με αυτές τις κινήσεις είναι ότι υπάρχουν και κάτι μπόμπιρες που, αν μη τι άλλο, αντιστέκονται. Ο μικρός Μάικλ, στη Μέρι Πόπινς, δεν άφησε τελικά τους καρχαρίες των τραπεζών να του πάρουν το χαρτζιλίκι. Και έζησε αυτός καλά και η Μέρι Πόπινς καλύτερα.
…………………………………………………..
ΙΝFO
Δείτε
American Madness (1932)
Η πρώτη απεικόνιση στη μεγάλη οθόνη ενός τραπεζικού πανικού από τον σκηνοθέτη Φρανκ Κάπρα
Marry Poppins (1964)
Τα ίχνη της Μεγάλης Ύφεσης της δεκαετίας του ’30 ελαφρώς καλλωπισμένα από την Disney σε μιούζικαλ.
Marry Poppins & Financial History
Σειρά ομιλιών του διάσημου ιστορικού Νάιαλ Φέργκιουσον για τα αίτια της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2007-2008 στη σχολή LSE του Πανεπιστημίου του Λονδίνου (διαθέσιμο και στο Youtube).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου