07/03/2013
http://www.efsyn.gr
Του Ι.Ν. Μαρκόπουλου*
Η αποδόμηση του δημόσιου πανεπιστημίου και η παράδοσή του «βορά στους ιδιώτες» («Εφ.Συν.», 1 Μαρτίου 2013), όπως ουσιαστικά πρότεινε ο υπουργός Εσωτερικών και πρώην Παιδείας Ευριπίδης Στυλιανίδης στο συνέδριο του «Economist» με θέμα «Εκπαίδευση και καινοτομία», υπακούει στα σύγχρονα κελεύσματα του νεοφιλελευθερισμού, όπως τον εμπνεύστηκε και άρχισε να τον υλοποιεί, στην αρχή σε τοπικό και στη συνέχεια σε διεθνές επίπεδο, η θατσερική και ριγκανική πολιτική.
Η παράδοση αυτή του πανεπιστημίου στην απληστία των αγορών, με το ασύδοτό τους δόγμα του laissez-faire, σηματοδοτεί το τελικό στάδιο μιας μακράς πορείας του πανεπιστημίου, που ξεκινάει από την εποχή της πρώτης εμφάνισής του, στην ηπειρωτική Ευρώπη, στις αρχές του 12ου αλλά και του 13ου αιώνα (Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, 1119 και Πανεπιστήμιο του Παρισιού, 1200). Με τη μακρά αυτή πορεία, το πανεπιστήμιο περνάει από τη δογματική κηδεμονία της Καθολικής Εκκλησίας στη σημερινή αγοραία κηδεμονία του νεοφιλελευθερισμού. Ετσι περάσαμε από τον μεσαιωνικό σχολαστικισμό, που καταδυνάστευε τότε τα πανεπιστήμια, στον μεταμοντέρνο νεοφιλελεύθερο πραγματισμό, που προσπαθεί, σήμερα, ολοκληρωτικά να τα ελέγξει. Πώς όμως θα μπορούσαμε να εξηγήσουμε κοινωνιολογικά τη νεοφιλελεύθερη αυτή προσπάθεια ολοκληρωτικής κατάλυσης της πανεπιστημιακής αυτονομίας; Ας επιχειρήσουμε μια σύντομη εξήγηση.
Η ανάπτυξη των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων, σε ηπειρωτική Ευρώπη και Αγγλία, γνωρίζει ιδιαίτερη άνθηση κατά τους νεότερους χρόνους, με την επιστημονική επανάσταση του 17ου αιώνα και με την επακόλουθη βιομηχανική επανάσταση, που εκδηλώθηκε σε δύο φάσεις, αρχικά στην Αγγλία, από τα μέσα περίπου του 18ου μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα. Η άνθηση αυτή των πανεπιστημίων και της παραγωγής συνέβαλε, ασφαλώς, στην άνοδο της αστικής τάξης, στην ανάπτυξη του βιοτικού επιπέδου, αλλά και σε μια πρώτη, αν και όχι εύκολα ακόμη ανιχνεύσιμη, αλληλεπίδραση των επιστημόνων, των επιστημονικών εταιρειών και των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων με τον κοινωνικό-οικονομικό και πολιτικό τους περίγυρο. Προβλήματα πρακτικού, κυρίως, ενδιαφέροντος και ωφελιμιστικές απαιτήσεις έρχονται τώρα, για πρώτη φορά, στο προσκήνιο, συνδέοντας αμφίδρομα το πανεπιστήμιο και την επιστημονική γνώση με τα πρακτικά ενδιαφέροντα της αγοράς.
Ο καπιταλισμός και η ανερχόμενη αστική τάξη στηρίζονται βέβαια ακόμη, την περίοδο αυτή, στην ουσιαστική βιομηχανική παραγωγή και χρειάζονται, ασφαλώς, το προλεταριάτο και την εξουθενωτική του εκμετάλλευση. Δεν είχε, βλέπετε, ακόμη εφευρεθεί η άυλη οικονομία, με τις φούσκες και την αναρχία του χρηματοπιστωτικού τομέα και με την ανεξέλεγκτη αύξηση του κεφαλαίου, που δεν θα χρειαζόταν πλέον την ύπαρξη ουσιαστικής βιομηχανικής παραγωγής και προλεταριάτου. Ενός προλεταριάτου που δεν θα αργήσει να απαιτήσει τον σεβασμό των στοιχειωδών του ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την καθοριστική του συμμετοχή στη διαμόρφωση της μελλοντικής του πορείας.
Κι εδώ πιστεύω ότι βρίσκονται οι πρώτες αιτίες για τη σημερινή μεταμόρφωση του καπιταλιστικού οικονομικού μοντέλου σε ένα μοντέλο άυλης οικονομίας και για τη μετάβαση, που ο Αλέν Τουρέν αναφέρει (συνέντευξή του στην «Εφ.Συν.», 2-3 Μαρτίου 2013), από τη βιομηχανική στη «μεταβιομηχανική κοινωνία». Βοηθούμενο και από την αλματώδη ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών της πληροφορικής και της επικοινωνίας, το κεφάλαιο θα μπορούσε τώρα να προχωρήσει στο αρπακτικό του έργο, απελευθερωμένο πλέον από τις συνεχείς, δυναμικές και ιδιαίτερα ενοχλητικές για την απληστία του κινητοποιήσεις των βιομηχανικών εργατικών συνδικάτων.
Τελευταίο μόνο εμπόδιο στον δρόμο του, το ατίθασο και άκρως ενοχλητικό πανεπιστήμιο και οι ακαδημαϊκές του ελευθερίες. Πράγματι, η ελευθερία και αυτονομία που βίωναν τα πανεπιστήμια τον 20ό κυρίως αιώνα –με αποκορύφωμα την τραυματική, για το παγκόσμιο στρατιωτικό και οικονομικοπολιτικό κατεστημένο, εμπειρία των πανεπιστημιακών ξεσηκωμών, σε όλο σχεδόν τον κόσμο, αλλά κυρίως σε Ευρώπη και Αμερική (Μάης του ’68, πόλεμος του Βιετνάμ)– ήταν ένα μεγάλο αγκάθι στα αρπακτικά σχέδια του βάρβαρου νεοφιλελευθερισμού. Ενα αγκάθι που βίαια πρέπει τώρα να βγει, με το ρεσάλτο που η αγορά σήμερα επιχειρεί στα πανεπιστήμια, εδώ και σε ολόκληρο τον κόσμο.
Το εγχείρημα αυτό στηρίζεται επίσης, αν δεν είναι και καρπός της, στην επέλαση μιας επικυρίαρχης ιδεολογίας, που έχει τις ρίζες της στη θεωρία του εμπειρισμού, και εκφράζεται, σήμερα, από έναν αντιθεμελιοκρατικό, ρηχά ωφελιμιστικό και σχετικιστικό, ως προς τις αξίες και την αλήθεια, πραγματισμό και νεοπραγματισμό.
Ο έλεγχος του πανεπιστημίου από τις αγορές πιστεύεται ότι θα επιτρέψει την ιδεολογική και τεχνοεπιστημονική του χειραγώγηση και την αναντίρρητη σύμπραξή του σε ό,τι κάθε φορά η αγορά θα κελεύει. Αυτό όμως θα σημαίνει –και η σημερινή κατάσταση του πλανήτη δεν αφήνει καμιά αμφιβολία– μεγαλύτερη καταλήστευση των ανθρώπων και του πλανητικού μας οικοσυστήματος, μη αναστρέψιμες κλιματικές αλλαγές και ανυπολόγιστες καταστροφές και κοινωνικές αναταραχές. Το ελεύθερο και ακηδεμόνευτο δημόσιο πανεπιστήμιο έχει μείνει ένα από τα τελευταία οχυρά που θα μπορούσε να αντισταθεί στην καταστροφική αυτή νεοφιλελεύθερη λαίλαπα. Είναι ακαδημαϊκό αλλά και συνταγματικό μας χρέος να το προστατέψουμε.
__________________________
*Καθηγητής της Τεχνολογίας και της Φιλοσοφίας της Τεχνοεπιστήμης στο ΠΤΔΕ της Παιδαγωγικής Σχολής του ΑΠΘ
Η αποδόμηση του δημόσιου πανεπιστημίου και η παράδοσή του «βορά στους ιδιώτες» («Εφ.Συν.», 1 Μαρτίου 2013), όπως ουσιαστικά πρότεινε ο υπουργός Εσωτερικών και πρώην Παιδείας Ευριπίδης Στυλιανίδης στο συνέδριο του «Economist» με θέμα «Εκπαίδευση και καινοτομία», υπακούει στα σύγχρονα κελεύσματα του νεοφιλελευθερισμού, όπως τον εμπνεύστηκε και άρχισε να τον υλοποιεί, στην αρχή σε τοπικό και στη συνέχεια σε διεθνές επίπεδο, η θατσερική και ριγκανική πολιτική.
Η παράδοση αυτή του πανεπιστημίου στην απληστία των αγορών, με το ασύδοτό τους δόγμα του laissez-faire, σηματοδοτεί το τελικό στάδιο μιας μακράς πορείας του πανεπιστημίου, που ξεκινάει από την εποχή της πρώτης εμφάνισής του, στην ηπειρωτική Ευρώπη, στις αρχές του 12ου αλλά και του 13ου αιώνα (Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, 1119 και Πανεπιστήμιο του Παρισιού, 1200). Με τη μακρά αυτή πορεία, το πανεπιστήμιο περνάει από τη δογματική κηδεμονία της Καθολικής Εκκλησίας στη σημερινή αγοραία κηδεμονία του νεοφιλελευθερισμού. Ετσι περάσαμε από τον μεσαιωνικό σχολαστικισμό, που καταδυνάστευε τότε τα πανεπιστήμια, στον μεταμοντέρνο νεοφιλελεύθερο πραγματισμό, που προσπαθεί, σήμερα, ολοκληρωτικά να τα ελέγξει. Πώς όμως θα μπορούσαμε να εξηγήσουμε κοινωνιολογικά τη νεοφιλελεύθερη αυτή προσπάθεια ολοκληρωτικής κατάλυσης της πανεπιστημιακής αυτονομίας; Ας επιχειρήσουμε μια σύντομη εξήγηση.
Η ανάπτυξη των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων, σε ηπειρωτική Ευρώπη και Αγγλία, γνωρίζει ιδιαίτερη άνθηση κατά τους νεότερους χρόνους, με την επιστημονική επανάσταση του 17ου αιώνα και με την επακόλουθη βιομηχανική επανάσταση, που εκδηλώθηκε σε δύο φάσεις, αρχικά στην Αγγλία, από τα μέσα περίπου του 18ου μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα. Η άνθηση αυτή των πανεπιστημίων και της παραγωγής συνέβαλε, ασφαλώς, στην άνοδο της αστικής τάξης, στην ανάπτυξη του βιοτικού επιπέδου, αλλά και σε μια πρώτη, αν και όχι εύκολα ακόμη ανιχνεύσιμη, αλληλεπίδραση των επιστημόνων, των επιστημονικών εταιρειών και των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων με τον κοινωνικό-οικονομικό και πολιτικό τους περίγυρο. Προβλήματα πρακτικού, κυρίως, ενδιαφέροντος και ωφελιμιστικές απαιτήσεις έρχονται τώρα, για πρώτη φορά, στο προσκήνιο, συνδέοντας αμφίδρομα το πανεπιστήμιο και την επιστημονική γνώση με τα πρακτικά ενδιαφέροντα της αγοράς.
Ο καπιταλισμός και η ανερχόμενη αστική τάξη στηρίζονται βέβαια ακόμη, την περίοδο αυτή, στην ουσιαστική βιομηχανική παραγωγή και χρειάζονται, ασφαλώς, το προλεταριάτο και την εξουθενωτική του εκμετάλλευση. Δεν είχε, βλέπετε, ακόμη εφευρεθεί η άυλη οικονομία, με τις φούσκες και την αναρχία του χρηματοπιστωτικού τομέα και με την ανεξέλεγκτη αύξηση του κεφαλαίου, που δεν θα χρειαζόταν πλέον την ύπαρξη ουσιαστικής βιομηχανικής παραγωγής και προλεταριάτου. Ενός προλεταριάτου που δεν θα αργήσει να απαιτήσει τον σεβασμό των στοιχειωδών του ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την καθοριστική του συμμετοχή στη διαμόρφωση της μελλοντικής του πορείας.
Κι εδώ πιστεύω ότι βρίσκονται οι πρώτες αιτίες για τη σημερινή μεταμόρφωση του καπιταλιστικού οικονομικού μοντέλου σε ένα μοντέλο άυλης οικονομίας και για τη μετάβαση, που ο Αλέν Τουρέν αναφέρει (συνέντευξή του στην «Εφ.Συν.», 2-3 Μαρτίου 2013), από τη βιομηχανική στη «μεταβιομηχανική κοινωνία». Βοηθούμενο και από την αλματώδη ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών της πληροφορικής και της επικοινωνίας, το κεφάλαιο θα μπορούσε τώρα να προχωρήσει στο αρπακτικό του έργο, απελευθερωμένο πλέον από τις συνεχείς, δυναμικές και ιδιαίτερα ενοχλητικές για την απληστία του κινητοποιήσεις των βιομηχανικών εργατικών συνδικάτων.
Τελευταίο μόνο εμπόδιο στον δρόμο του, το ατίθασο και άκρως ενοχλητικό πανεπιστήμιο και οι ακαδημαϊκές του ελευθερίες. Πράγματι, η ελευθερία και αυτονομία που βίωναν τα πανεπιστήμια τον 20ό κυρίως αιώνα –με αποκορύφωμα την τραυματική, για το παγκόσμιο στρατιωτικό και οικονομικοπολιτικό κατεστημένο, εμπειρία των πανεπιστημιακών ξεσηκωμών, σε όλο σχεδόν τον κόσμο, αλλά κυρίως σε Ευρώπη και Αμερική (Μάης του ’68, πόλεμος του Βιετνάμ)– ήταν ένα μεγάλο αγκάθι στα αρπακτικά σχέδια του βάρβαρου νεοφιλελευθερισμού. Ενα αγκάθι που βίαια πρέπει τώρα να βγει, με το ρεσάλτο που η αγορά σήμερα επιχειρεί στα πανεπιστήμια, εδώ και σε ολόκληρο τον κόσμο.
Το εγχείρημα αυτό στηρίζεται επίσης, αν δεν είναι και καρπός της, στην επέλαση μιας επικυρίαρχης ιδεολογίας, που έχει τις ρίζες της στη θεωρία του εμπειρισμού, και εκφράζεται, σήμερα, από έναν αντιθεμελιοκρατικό, ρηχά ωφελιμιστικό και σχετικιστικό, ως προς τις αξίες και την αλήθεια, πραγματισμό και νεοπραγματισμό.
Ο έλεγχος του πανεπιστημίου από τις αγορές πιστεύεται ότι θα επιτρέψει την ιδεολογική και τεχνοεπιστημονική του χειραγώγηση και την αναντίρρητη σύμπραξή του σε ό,τι κάθε φορά η αγορά θα κελεύει. Αυτό όμως θα σημαίνει –και η σημερινή κατάσταση του πλανήτη δεν αφήνει καμιά αμφιβολία– μεγαλύτερη καταλήστευση των ανθρώπων και του πλανητικού μας οικοσυστήματος, μη αναστρέψιμες κλιματικές αλλαγές και ανυπολόγιστες καταστροφές και κοινωνικές αναταραχές. Το ελεύθερο και ακηδεμόνευτο δημόσιο πανεπιστήμιο έχει μείνει ένα από τα τελευταία οχυρά που θα μπορούσε να αντισταθεί στην καταστροφική αυτή νεοφιλελεύθερη λαίλαπα. Είναι ακαδημαϊκό αλλά και συνταγματικό μας χρέος να το προστατέψουμε.
__________________________
*Καθηγητής της Τεχνολογίας και της Φιλοσοφίας της Τεχνοεπιστήμης στο ΠΤΔΕ της Παιδαγωγικής Σχολής του ΑΠΘ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου