Το ηθικό πρόβλημα του καπιταλισμού

 

http://www.enet.gr
 

Του ΚΩΣΤΑ ΒΕΡΓΟΠΟΥΛΟΥ

Οσάκις η ηθική επιλαμβάνεται των οικονομικών προβλημάτων, μπορεί το μαχαίρι να φθάνει στο κόκαλο, όμως εξ αυτού τα προβλήματα δεν διευκολύνονται, αλλά επιδεινώνονται ακόμη περισσότερο. 

Ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών Σόιμπλε διαβλέπει «ηθικό πρόβλημα» στη διάσωση «υπερχρεωμένων» από «υγιείς». Ο ίδιος επικαλείται κατά κόρον ότι η Συνθήκη της Λισαβόνας (2005) απαγορεύει ρητά διασώσεις, αμοιβαιοποιήσεις χρεών, όπως και σταθεροποιητικές μεταβιβάσεις πόρων από πλεονασματικές χώρες σε ελλειμματικές, ακόμη και αν απειλείται η ευρωπαϊκή συνοχή. 

Πρόσφατα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα «τεκμηρίωσε» στατιστικά ότι το «διάμεσο» ελληνικό νοικοκυριό είναι 2 φορές και το κυπριακό 4 φορές πλουσιότερο από το αντίστοιχο γερμανικό. 

«Αυτονόητο» συμπέρασμα για τον υπουργό: δεν είναι «ηθικό» φτωχότεροι να στηρίζουν πλουσιότερους. Στο εξής, η ηθική επιβάλλει διασώσεις «από τα μέσα», με βάση τους ίδιους πόρους, που υποτίθεται ότι διαθέτουν οι διασωζόμενοι περισσότερο από τους διασώζοντες. Ωστόσο, η γερμανική τοποθέτηση δεν περίμενε την ΕΚΤ για να διατυπωθεί. Εχει ήδη ενσωματωθεί στις ευρωπαϊκές Συνθήκες του Μάαστριχτ (1992) και της Λισαβόνας (2005). 

Ο καγκελάριος Χέλμουτ Κολ είχε προνοήσει και καταργήσει τη «ρήτρα αλληλεγγύης», που μέχρι τότε ίσχυε μεταξύ κεντρικών τραπεζών στο ευρωπαϊκό νομισματικό σύστημα του ecu. Επιχείρημά του ήταν ότι κάθε μορφή αλληλεγγύης, που προβλεπόταν στην ιδρυτική Συνθήκη της Ρώμης (1957), επιβαρύνει τους επιμελείς και επιτυχημένους προς όφελος οκνηρών και αποτυχημένων. Με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ υιοθετήθηκε ακριβώς αντίστροφη ευρωπαϊκή ρήτρα: οι αποτυχημένες χώρες όχι μόνον επιβαρύνονται με το κόστος προσαρμογής τους, αλλά και επιπλέον τιμωρούνται με σοβαρά πρόστιμα, που αφαιρούνται από το ΑΕΠ, για τις καθυστερήσεις και την αδυναμία τους να προσαρμοστούν. 

Κατ' επανάληψη, η καγκελάριος Μέρκελ, ενθυμούμενη την αγωγή της, δεν διστάζει να ηθικοποιεί τόσο την επιτυχία στην οικονομία όσο και την αποτυχία. Ακόμη και ο Σοσιαλδημοκράτης και ευρωπαϊστής αντίπαλός της στις προσεχείς εκλογές, Πέερ Στάινμπρουκ, σε πρόσφατη συνέντευξη στη γαλλική «Μοντ» δηλώνει: «Δεν θα μπορούσα να πείσω το Γερμανό φορολογούμενο να διασώζει με αποταμιεύσεις του ξένες τράπεζες που έλαβαν κακές αποφάσεις και βρίσκονται σήμερα υπό κατάρρευση». Είναι φανερό πως «ανήθικο» θεωρείται όχι μόνον όταν οι φτωχότεροι βοηθούν τους πλουσιότερους, αλλά επίσης όταν πλουσιότεροι στηρίζουν φτωχότερους, όταν επιτυχημένοι διασώζουν αποτυχημένους, όταν εργατικοί επιτρέπουν σε «κηφήνες» να διαιωνίζουν την οκνηρία τους. «Ηθικό» είναι να επιβραβεύεται η επιτυχία και «ανήθικο» να αφήνεται η αποτυχία ατιμώρητη. Ωστόσο, η σταθερότητα των συναλλαγών είναι άραγε ηθικό πρόβλημα ή οικονομικό; 

Τη γερμανική ομοβροντία τού τέλους των διασώσεων «με ξένο χρήμα» ολοκληρώνει από δεξιά τής Μέρκελ ο «καλύτερος Γερμανός οικονομολόγος» Χανς Βέρνερ Ζιν, ο οποίος χαρακτηρίζει «λανθασμένες» τις πρόσφατες ευρωπαϊκές αποφάσεις για τραπεζική ένωση και απ' ευθείας ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών με χρήματα του ευρωπαϊκού μηχανισμού ESM, επικαλούμενος ότι ελήφθησαν «αργά το βράδυ και πάντως δεν υπολόγισαν πως η γερμανική Αριστερά δεν ήταν διατεθειμένη να διασώζει πιστωτές των τραπεζών, πόσω μάλλον τους Ρώσους ολιγάρχες (στην Κύπρο)». Αξιοσημείωτη ευαισθησία της Δεξιάς έναντι ενστάσεων της Αριστεράς και περίεργη μετάθεση ευθύνης από το ένα άκρο στο άλλο της πολιτικής σκηνής. 

Στο αυτό πνεύμα, ο πρόεδρος της Μπούντεσμπανκ, Βάιντμαν, διευκρινίζει ότι στο εξής «το βάρος των διασώσεων πρέπει να το επωμίζονται οι κάτοικοι των χωρών που ζητούν διάσωση». Ομοίως, το εβδομαδιαίο «Σπίγκελ» επεξηγεί: «Θα ήταν πιο λογικό οι χώρες της κρίσης να ασκούν την εξουσία τους για μείωση του χρέους τους, βάζοντας στο χέρι περιουσιακά στοιχεία των πολιτών τους. Υπάρχει αρκετό χρήμα στις χώρες του Νότου. Το χρήμα είναι εκεί». Ομως, ακόμη και αν υποτεθεί ότι το χρήμα δεν βρίσκεται στο Νότο, αλλά στο Βορρά, οι διασώσεις παραμένουν «ανήθικες» σε κάθε περίπτωση, πρέπει να αποφεύγονται και ο διασωζόμενος να ανακάμπτει με δικά του μέσα. 

Το δράμα για την ηθική κατανόηση της οικονομικής κρίσης είναι ότι έχει ήδη δοκιμαστεί πλειστάκις κατά το παρελθόν και παντού και πάντοτε έχει αποτύχει. Ο κίνδυνος του «ντόμινο» επικρέμαται σήμερα όχι μόνον επί των υπερχρεωμένων, αλλά επίσης επί των πιστωτών τους. Οσο οι επιτυχημένοι επιβραβεύονται και οι αποτυχημένοι τιμωρούνται, θριαμβεύει όχι μόνον η ηθική, αλλά και ο αυτοκαταστροφικός εγωισμός του χρήματος. Η οικονομία καταποντίζεται, η δημόσια «αρετή» εκτρέφει κοινωνική ανωμαλία και δυστυχία. Ο ιδρυτής της Πολιτικής Οικονομίας πίστευε ότι «ιδιωτικές ανωμαλίες αποφέρουν δημόσια αρετή». Ο κόσμος του Αδάμ Σμιθ αντιστρέφεται: προτάσσοντας την ανέφικτη «εξυγίανση» του δημόσιου εις βάρος των ιδιωτών, δεν προωθείται ευημερία, αλλά ύφεση και ανεργία για όλους, όχι μόνον για «ανήθικους» και υπερχρεωμένους, αλλά ακόμη και για τους «ενάρετους» πιστωτές τους.