Μανωλάδα Blues

http://www.efsyn.gr

INFOWAR

Του Αρη Χατζηστεφάνου

Οι gospel και blues ρυθμοί, που γεννήθηκαν στις φυτείες του αμερικανικού Nότου, λειτούργησαν συχνά και σαν μέσα συντονισμού και εξέγερσης των καταπιεσμένων. Μια πραγματικότητα που δεν πρέπει να ξεχνά κανένα δουλοκτητικό καθεστώς

Αργοί, ρυθμικοί ήχοι με τη συνοδεία μόνο μιας φωνής. Τα λεγόμενα τραγούδια των σκλάβων ακούγονταν για αιώνες στις νότιες πολιτείες της Αμερικής. Εφερναν μαζί τους κάτι από τη μουσική παράδοση της Αφρικής, αλλά τροποποιούνταν για να καλύψουν τις ανάγκες της εργασίας στις φυτείες των λευκών γαιοκτημόνων. Ο απότομος ρυθμός επέτρεπε στους εργάτες να συγχρονίζουν τις κινήσεις τους. Οσο για την α καπέλα ερμηνεία επιβαλλόταν υποχρεωτικά από τα αφεντικά των φυτειών. Οταν στα πρώτα χρόνια του δουλεμπορίου σκέφτηκαν να χρησιμοποιούν τύμπανα για να συντονίζονται καλύτερα οι σκλάβοι, διαπίστωσαν ότι αυτοί τα χρησιμοποιούσαν για να επικοινωνούν μεταξύ τους ή να οργανώνουν τις αποδράσεις και τις εξεγέρσεις τους. Και πάντα, από την εποχή του Σπάρτακου μέχρι τους Μπανγκλαντεσιανούς αγρότες της Μανωλάδας, το αφεντικό δεν φοβόταν τίποτα περισσότερο από μια εξέγερση των σκλάβων.

Ο υπόγειος σιδηρόδρομος

Στη μουσική των φυτειών ο επικεφαλής τραγουδιστής καλείται κάθε φορά να αυτοσχεδιάσει και πολλές φορές αυτός ο αυτοσχεδιασμός μετατρέπεται σε ένα δριμύ «κατηγορώ» για το αφεντικό. Από τους αυτοσχεδιασμούς θα αναπτυχθεί και η περίφημη στιχουργική μορφή τού call and response, την οποία αργότερα η τζαζ θα χρησιμοποιήσει σαν μουσική φόρμα -ένας σκλάβος κάνει μια μουσική και στιχουργική ερώτηση και οι υπόλοιποι απαντούν. Από αυτόν τον διάλογο θα προκύψουν και οι πρώτοι θρησκευτικοί ύμνοι παράλληλα με τον εκχριστιανισμό των σκλάβων από την Αφρική. Πίσω όμως από τις αναφορές στη μετά θάνατον ζωή κρύβεται και πάλι το μήνυμα της στάσης, της εξέγερσης ή της απόδρασης.

Στα μέσα του 19ου αιώνα οι εργάτες χρησιμοποιούν στα τραγούδια τους αναφορές από την Καινή Διαθήκη σαν μυστικό κώδικα για να οργανώσουν τη διαφυγή τους στον Καναδά. Ενα από τα γνωστότερα τραγούδια της εποχής, το Swing Low, Sweet Chariot, πιστεύεται ότι χρησιμοποιούσε αναφορές από την ανάληψη του προφήτη Ηλεία σε ένα πύρινο άρμα, για να ειδοποιήσει τους σκλάβους για επικείμενο σχέδιο απόδρασης. Σε άλλες περιπτώσεις οι αναφορές στο πέρασμα του Μωυσή από τη θάλασσα μετατρέπονταν σε συγκεκριμένες οδηγίες για το πώς οι φυγάδες έπρεπε να απομακρύνονται περπατώντας μέσα σε ποτάμια για να χάνουν τα ίχνη τους τα σκυλιά των αφεντικών –που παρεμπιπτόντως τότε ήταν αληθινά σκυλιά.

Οσοι σκλάβοι κατάφερναν να απομακρυνθούν από τις φυτείες, έμπαιναν στον λεγόμενο «υπόγειο σιδηρόδρομο», ένα τεράστιο δίκτυο από μυστικές διαδρομές και κρυψώνες που τους επέτρεπε να διαφεύγουν από τους διώκτες τους. Ο υπόγειος σιδηρόδρομος δημιουργήθηκε από απελευθερωμένους σκλάβους αλλά και αρκετούς λευκούς οι οποίοι θυσίαζαν τα πάντα για να φυγαδεύσουν όσο περισσότερους εργάτες μπορούσαν. Τηρουμένων των αναλογιών, θα ήταν σαν να υπήρχαν στην Ελλάδα ή την Κύπρο μυστικά δίκτυα τα οποία θα απελευθέρωναν τις σκλάβες ιερόδουλες που κρατούνται από τους εμπόρους λευκής σαρκός, αφού πρώτα τους αφαιρούνται τα διαβατήρια.

Μαύροι Σπάρτακοι

Στον 18ο και τον 19ο αιώνα σημειώθηκαν τουλάχιστον 250 μεγάλες εξεγέρσεις σκλάβων στη Βόρεια Αμερική, οι οποίες όμως δεν είχαν καταγραφεί στην επίσημη ιστοριογραφία μέχρι και το 1940. Ισως η μεγαλύτερη από αυτές σημειώθηκε το 1811 κοντά στη Νέα Ορλεάνη με τη συμμετοχή 500 σκλάβων. Οι τοπικοί γαιοκτήμονες δημιούργησαν εθελοντική πολιτοφυλακή για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση αλλά τελικά χρειάστηκε και η συμμετοχή του αμερικανικού στρατού. Κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων σκοτώθηκαν 66 εργάτες ενώ 16 εκτελέστηκαν με εντολές των αφεντικών τους.

Τον τίτλο του «μαύρου Σπάρτακου» των αμερικανικών φυτειών θα λάβει όμως ο Νατ Τέρνερ, ένας μορφωμένος σκλάβος από τη Βιρτζίνια που θα οργανώσει την εξέγερση του 1831. Οι εξεγερμένοι θα προλάβουν να σκοτώσουν τουλάχιστον 55 λευκούς πριν εξοντωθούν ολοκληρωτικά από ένοπλες παραστρατιωτικές ομάδες των γαιοκτημόνων. Για να αποτρέψουν μάλιστα παρόμοια περιστατικά αρκετές Πολιτείες του Νότου θα απαγορεύσουν κάθε είδος μόρφωσης στους μαύρους εργάτες και θα επιβάλουν την παρουσία λευκών στους ναούς που εκκλησιάζονται.

Εχει σίγουρα πολύ ενδιαφέρον ότι τα περισσότερα από τα τραγούδια που χρησιμοποιούσαν τότε οι σκλάβοι στις φυτείες για να οργανώνουν τις εξεγέρσεις και τις αποδράσεις τους επέστρεψαν στην αμερικανική μουσική σκηνή τη δεκαετία του ’60. Ο Μπομπ Ντίλαν, η Τζόαν Μπαέζ και πολλοί ακόμη καλλιτέχνες θα τα εντάξουν στο αντιπολεμικό ρεπερτόριο της εποχής σαν σύμβολα αντίστασης στην πολιτική του Λευκού Οίκου. Χαρακτηριστικότερο όλων το «Wade in the Water», με αναφορές στην έξοδο των Εβραίων από την Αίγυπτο, φτάνει στις μέρες μας μέσα και από τις ερμηνείες του Ντίλαν. Το 2008 μάλιστα μια ομάδα μαθητών από τη Νέα Ορλεάνη έδωσε τον τίτλο του τραγουδιού σε ένα ντοκιμαντέρ που ετοίμασε για την καταστροφή από τον τυφώνα «Κατρίνα» και την ολοκληρωτική εγκατάλειψη των μαύρων από την κυβέρνηση του Τζορτζ Μπους.

Η μουσική των σκλάβων από τις φυτείες του αμερικανικού Νότου κατάφερε να αντισταθεί αλλά και να προσαρμοστεί στο πέρασμα του χρόνου. Οπως ακριβώς συνέβη δηλαδή και με τη δουλεία.

…………………………………………………………. 

ΙΝFO

Ακούστε

Song of the Underground Railroad

Ο Τζον Κολτρέιν αποτίει φόρο τιμής στον Υπόγειο Σιδηρόδρομο, που δεν ήταν ούτε υπόγειος αλλά ούτε καν… σιδηρόδρομος.

Διαβάστε

Η καλύβα του Μπαρμπα-Θωμά

Το βιβλίο της Χάριετ Μπίτσερ Στόου του 1850, που καταδίκασε το καθεστώς δουλείας και σύμφωνα με τον Αβραάμ Λίνκολν έδωσε το σύνθημα για την έναρξη του αμερικανικού εμφυλίου.

Δείτε

Django Unchained (2012)

Η χολιγουντιανή ματιά του Ταραντίνο στις αιματηρές εξεγέρσεις των μαύρων σκλάβων στα μέσα του 19ου αιώνα.